Η Πόντια γυναίκα, η Πόντια Μάνα, όπως όλες οι μανάδες από τις χαμένες πατρίδες, άφησαν ανεξίτηλα σημάδια στις επόμενες γενιές. Η λέξη «Μάνα» ήταν η πιο χρησιμοθηρική στον Ποντιακό πολιτισμό και την ηθογραφία.
Στη μακραίωνη ιστορία του Πόντου, οι Πόντιες μάνες είναι δημιουργικές, φιλότιμες μέσα στο σπίτι, σκληρές εργατικές και δυναμικές έξω από αυτό…
Η μητέρα
Σ’ όλους τους πολιτισμούς του κόσμου η μάνα ήταν πάντα το πιο λατρευτό και αγαπητό πρόσωπο. Ο ρόλος της ταυτιζόταν με την ηγέτιδα, την αρχόντισσα, την προστάτιδα, την οικοδέσποινα. Έτσι και ο Ποντιακός Ελληνισμός στις πρώτες του κοινωνικές συγκροτήσεις είχε στο επίκεντρο τη γυναίκα και ιδιαίτερα τη μητέρα.
Οι παλαιότεροι ιστοριογράφοι όταν αναφέρονται στην Πόντια μάνα κάνουν ιδιαίτερη αναφορά στην αρετή, την ανδρεία και την εργατικότητα της. Οι αγρότισσες γυναίκες του Πόντου δεν βαρυγκωμούσαν για τον κόπο των αγροτικών εργασιών. Στις πόλεις η Πόντια γυναίκα, πιο μορφωμένη, καλή νοικοκυρά, με συμπεριφορά αρχόντισσας.
Σταγόνες το γάλα της ζωής για να αναστήσει τα βλαστάρια της. Σταγόνες όμως που πότιζαν και μεγάλωναν παιδιά με ψυχή Ελληνική. Και στο χαμηλό φως του καντηλιού, μπροστά στο εικόνισμα της Παναγιάς, τα έριχνε τον σπόρο της Ορθοδοξίας. Οικογένεια και Ορθοδοξία κράτησαν ζωντανή την συνείδηση της ταυτότητάς τους. Επιτρέποντας τους να αντισταθούν στις επιρροές και την απορρόφηση από άλλους λαούς.
Τραγούδια για τη μάνα
Η Πόντια μάνα τραγουδήθηκε και λατρεύτηκε χωρίς επιφυλάξεις και αναστολές. Η Ποντιακή πένα περιέγραψε όλα τα ψυχικά της χαρίσματα, μέσα από το τραγούδι. Ζωγραφίζοντας με τα πιο όμορφα χρώματα το ψυχικό της μεγαλείο.
Η μάνα έν γλυκύν κρασίν, έμνοστον παξιμάδι… πη πίν ατό ξάι ‘κι μεθά, πη τρώει α’ ‘κι χορτάζει
Η πιο φιλοσοφημένη Ποντιακή περιγραφή, που εκφράζει λιτά την μορφή, τη μοναδικότητά και το αναντικατάστατο της μάνας, είναι η φράση:
Η μάνα έν αγέννητος και μίαν γεννισκάται…
Στις δύσκολες στιγμές ο βασανισμένος λαός μας αναζητούσε τη στοργή της, αναφωνώντας: «Αχ μάνα», «Μανίτσα μ’ που είσαι». Η μάνα που απλόχερα και αγόγγυστα δίνει στα παιδιά της την αγάπη, σε κάθε στιγμή και περίσταση.
Ακόμα και οι μανάδες που δεν ζουν, έρχονται νοσταλγικά στη θύμηση όλων. Οι οποίοι καλούν με συγκίνηση το πνεύμα της, να τους φωτίσει και να τους δώσει δύναμη!
Πόντιες μανάδες και προσφυγιά
Στα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα της Γενοκτονίας του Ελληνισμού του Πόντου, η Πόντια μάνα κατέχει ιδιαίτερη θέση. Ύστερα από σχεδόν 3,000 χρόνια αδιάλειπτης παρουσίας Ελληνισμού, ήρθαν οι διωγμοί, η καταστροφή, η προσφυγιά.
Η μάνα και το παιδί της αποτέλεσαν συγκεκριμένο στόχο του προμελετημένου εγκλήματος. Λόγω του ειδικού βάρους στην κοινωνία και την οικογένεια. Αφετέρου ήταν αποδέκτες όλων των επιπτώσεων της Γενοκτονίας (χηρεία, προσφυγιά, βιασμός, ορφάνια, κ.α.).
Με την φυγή και τις δολοφονίες των ανδρών (στην εξορία, τα τάγματα εργασίας, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τις άλλες μεθόδους) πίσω στις εστίες, στα σπίτια έμεναν στηρίγματα της οικογενειακής και κοινωνικής ζωής οι γυναίκες. Έχοντας να προστατέψουν παιδιά και ηλικιωμένους και να διατηρήσουν ένα ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης – επιβίωσης.
Οι Πόντιες μανάδες αποτέλεσαν το κομμάτι εκείνο του πληθυσμού, πάνω στο οποίο κάθε χτύπημα θα επέφερε σημαντικό πλήγμα…
Η Μάνα είναι η πηγή της ζωής, κάθε δολοφονία στερούσε από τον Ποντιακό Ελληνισμό τη βιολογική συνέχεια. Όπου δεν μπορούσε να γίνει αυτό, υπήρχε ο βιασμός. Και ο καρπός αυτούμετατρέπονταν σε ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, σε παντοτινή υπενθύμιση του εγκλήματος. Που σε άλλες περιπτώσεις θα ήταν καρπός αγάπης και έρωτα, των πιο ωραίων ανθρώπινων συναισθημάτων.
Παράλληλα υπήρχε και ο βιασμός των εγκύων και μετέπειτα δολοφονία μητέρας και εμβρύου.
Μέσα από τους βιασμούς και τις αρπαγές επιδίωξαν να ταπεινώσουν, εξευτελίσουν και ατιμάσουν ολόκληρη ομάδα. Να την τρομοκρατήσουν και έτσι να εμποδίσουν μια πολιτισμένη και οικογενειακή οργάνωση της κοινωνίας. Με τον τρόπο αυτό στόχος γίνεται η οικογένεια που αποτελεί το θεμέλιο της κοινωνικής οργάνωσης. Αλλά και πυρήνας της βιολογικής συνέχειας μιας εθνότητας.
Η θυσία της Πόντιας μάνας
Πόσες γυναίκες δεν αναγκάσθηκαν να παραδώσουν στους Πόντιους αντάρτες τα βρέφη τους, ώστε το κλάμα τους να μη τους προδώσει; Πόσες μάνες δεν άφησαν τα βρέφη και τα μικρά παιδιά στους ατέλειωτους δρόμους της εξορίας. Με τη ελπίδα να βρεθεί κάποιος για να το φροντίσει και να γλιτώσουν από βέβαιο θάνατο;
Πόσες μανούλες δεν αναγκάσθηκαν να πνίξουν ή να πετάξουν σε ποτάμια βρέφη και μικρά παιδιά, για να απαλλαγούν αυτά μια ώρα αρχύτερα από τα μαρτύρια της πείνας και τις κακουχίες; Πόσες μανούλες δεν μπόρεσαν να θάψουν τα νεκρά παιδιά τους και αναγκάστηκαν να τα αφήσουν στις άκρες των δρόμων της εξορίας, τροφή στα όρνια και στα άγρια ζώα;
Αναρίθμητες οι αφηγήσεις και οι μαρτυρίες τέτοιων γεγονότων. Με τις δραματικές περιστάσεις του διωγμού τους, οι πρόσφυγες προσπάθησαν να δημιουργήσουν τη ζωή τους από την αρχή…
Για μια ακόμα φορά η Πόντια μάνα πρωταγωνίστρια της νέας της ζωής
Με κρυμμένα στον κόρφο της τα Άγια εικονίσματα, η Πόντια μάνα κράτησε στα στιβαρά της χέρια τη συνέχεια της ζωής. Με μόνιμη θέση στα κατάμαυρα της μάτια, την θλίψη, το σιωπηλό της κλάμα, προσέφερε τον εαυτό της ολοκαύτωμα και θυσία στα παιδιά και την οικογένεια. Σε όσους απόμειναν από την καταστροφή.
Σκάλισε με τα ροζιασμένα χέρια της τη γη και την έκανε να καρπίσει…
Τα έθιμα, τα φαγητά, οι αξίες όλα ανέπαφα χάρη στις άξιες μάνες. Οι οποίες έμειναν όρθιες σε όλες τις μπόρες και τις φουρτούνες του ουρανού και της γης. Χωρίς ρίζες και σε ξένο χώμα, έστω και αν ήταν της μητέρας Πατρίδας και παρ’ ότι γνώρισαν την απονιά, δεν λύγισαν στιγμή.
Ρίζωσαν και φύτρωσαν και άνθισαν τα βλαστάρια τους, που πλούσια και ευλογημένα πλημμύρισαν την Ελλάδα
Ευχές λοιπόν για χρόνια πολλά σε όλες τις Μανάδες του κόσμου. Στη Μητέρα μας που κλείνει μέσα της την αγάπη, την προστασία, την φροντίδα, την ασφάλεια, την εμπιστοσύνη. Στη Μάνα μας, την πρώτη λέξη μας, αλλά και αυτή που ψελλίζουμε και επικαλούμαστε σε κάθε δύσκολη στιγμή…
Χρόνια Πολλά Μάνα μ’ γλυκοκαλάτσευτος… Μανίτσα μ’ χατιρλίσα!