Η Μάνα στον Πόντο τραγουδήθηκε όσο κανένα άλλο πρόσωπο στον κόσμο. Με την Ποντιακή πένα να περιγράφει όλα τα ψυχικά της χαρίσματα, μέσα από τα Ποντιακά τραγούδια και τις λαϊκές εκφράσεις.
Η λέξη «Μάνα» ήταν η πιο χρησιμοθηρική στον Ποντιακό πολιτισμό
και την ηθογραφία
Η Πόντια Μάνα
Σε όλους τους πολιτισμούς του κόσμου, η Μάνα ήταν πάντα το πιο λατρευτό και αγαπητό πρόσωπο. Ο ρόλος της ταυτιζόταν με την ηγέτιδα, την αρχόντισσα, την προστάτιδα, την οικοδέσποινα.
Έτσι και ο Ποντιακός Ελληνισμός είχε στο επίκεντρο την Μάνα. Αυτήν που στις δύσκολες στιγμές ο βασανισμένος λαός μας αναζητούσε τη στοργή της.
Μάλιστα οι λαϊκές αντιλήψεις που έφτασαν στους νεότερους από τις παλιές γενιές, εξηγούν ότι κάθε πράγμα στη φύση έχει Μάνα: «νερομάνα» η μάνα του νερού, «παρχαρομάνα» η μάνα του παρχαριού, «πεγαδομάνα» η μάνα της βρύσης.
Σε ορισμένα Ποντιακά τραγούδια αναφέρεται ότι και ο ήλιος έχει μάνα. Το ίδιο λένε και ορισμένες λαϊκές δοξασίες που ακουγόντουσαν συχνά από ηλικιωμένους:
«Ο Ήλεν πα έχ’ μάνα»
Η λέξη «Μάνα» ήταν η πιο χρησιμοθηρική στον Ποντιακό πολιτισμό και την ηθογραφία. Η Πόντια Μάνα της προσφυγιάς, όπως όλες οι μανάδες από τις χαμένες πατρίδες, άφησαν ανεξίτηλα σημάδια στις επόμενες γενιές.
Στην μακραίωνη ιστορία του Πόντου, οι Πόντιες μανάδες είναι δημιουργικές, φιλότιμες μέσα στο σπίτι, σκληρές εργατικές και δυναμικές έξω από αυτό. Οι παλαιότεροι ιστοριογράφοι όταν αναφέρονταν στην Πόντια Μάνα, έκαναν ιδιαίτερη αναφορά στην αρετή, την ανδρεία και την εργατικότητα της.
Σταγόνες το γάλα της ζωής, για να αναστήσει τα βλαστάρια της. Σταγόνες όμως που πότιζαν και μεγάλωναν παιδιά με ψυχή Ελληνική
Η Πόντια Μάνα κράτησε τις αρχές και την αρχοντιά της. Καθοριστική ήταν επίσης η παρέμβαση της «παντοδύναμης Πόντιας πεθεράς», στα συνοικέσια των παιδιών της. Τα ερωτευμένα παλικάρια «αναθεμάτιζαν» την υποψήφια πεθερά τους, διότι γνώριζαν καλά τον καθοριστικό ρόλο που έπαιζε!
Η καρδιά της Πόντιας Μάνας
Η πιο σπαρακτική στιγμή για την Πόντια Μάνα ήταν ο τραγικός αποχωρισμός της, από τη μάνα – γη που έχασε για πάντα
Η Πόντια Μάνα έχει κάτι το υπερβατικό στη φύση της, μια ακατάβλητη δύναμη που την κάνει να ξεχωρίζει και να στέκεται με αξιοθαύμαστη καρτερικότητα στις τραγωδίες που έχουν ενταφιάσει το όνειρο της ευτυχισμένης ζωής και της έχουν στραγγίσει την ψυχή.
Η καρδιά της Πόντιας Μάνας είναι φτιαγμένη από φωτιά και ατσάλι,
γιατί δεν θα μπορούσε να συμβεί διαφορετικά…
Δεν είναι εύκολο να αντέξει κανείς τόσο πόνο, ούτε να φορτώσει τη μνήμη του με εικόνες φρίκης και σπαραγμού για τα παιδιά που αναγκάζεται να θάψει. Κατατρεγμένη από τις ορδές των Νεότουρκων, για τα παιδιά που μένουν ασάλευτα στα βουνά της Σάντας, για το κλάμα τους που δεν θα ξανακουστεί – για να μην προδοθούν οι αντάρτες και τους πιάσουν οι τσέτες.
«Και σα πέρατα τη γης, χωρίς μάνα ‘κ’ εν κανείς!»
Ποντιακά τραγούδια και εκφράσεις για τη Μάνα
Όλα αυτά τα συναισθήματα για την «Μάνα» καταγράφηκαν από το λαϊκό ποιητή και τραγουδήθηκαν από τη λαϊκή μούσα κατά κόρον. Με το δοξάρι της Ποντιακής λύρας να σμίγει αρμονικά με τον έντεχνο λόγο και την ποίηση, για να εξυμνήσουν την αγέρωχη μορφή της Πόντιας Μάνας…
«Άμον τη μάνας την εγάπ’ ‘κ ευρίεται άλλον μία…»
Πολλά είναι τα Ποντιακά τραγούδια που εξυμνούν τον ρόλο της Πόντιας μάνας. Διότι η Πόντια Μάνα τραγουδήθηκε και λατρεύτηκε χωρίς επιφυλάξεις και αναστολές.
«Η μάνα εν κρύο νερόν και σο ποτήρ’ ‘κ΄ μπαίν’
η μάνα να μη ίνεται, η μάνα να μη εν…»
«Εσύ είσαι μάνα μ’ ντο λαρώντς,
τη ψης ιμ’ τα γεράδες.
Και ατά ντο ‘κι λαρούντανε,
ούτε με τα παράδες»
Η Ποντιακή πένα περιέγραψε όλα τα ψυχικά της χαρίσματα, μέσα από το τραγούδι. «Ζωγραφίζοντας» με τα πιο όμορφα χρώματα, το ψυχικό της μεγαλείο…
«Η μάνα έν γλυκύν κρασίν, έμνοστον παξιμάδι,
πη πίν ατό ξάι ‘κι μεθά, πη τρώει α’ ‘κι χορτάζει…»
Μια από τις πιο φιλοσοφημένες Ποντιακές εκφράσεις, αναφέρει λιτά… την μορφή, τη μοναδικότητά και το αναντικατάστατο της Μάνας:
«Η Μάνα εν αγέννητος και μίαν γεννισκάται»
Στις δύσκολες στιγμές ο βασανισμένος λαός μας αναζητούσε τη στοργή της, αναφωνώντας τις εκφράσεις: «Αχ μάνα μ’» ή «Μανίτσα μ’ που είσαι». Την Μάνα που απλόχερα και αγόγγυστα δίνει στα παιδιά της την αγάπη και την ευχή της, σε κάθε στιγμή και περίσταση…
«Για τ’ εμόν τον πόνον μάνα,
ξάι μη κούεις τον γιατρόν.
Μάνιτσα μ’ εμέν κανείται,
μόνον η ευχήν τ’ εσόν!»
Ακόμα και οι μανάδες που δεν ζουν, έρχονται νοσταλγικά στη θύμηση όλων. Οι οποίοι καλούν με συγκίνηση το πνεύμα της, μέσα από τα Ποντιακά τραγούδια, για να τους φωτίσει και να τους δώσει δύναμη…
«Είχα ίναν μάναν αμόν μάλαμαν,
κ’ εν απάν σον κόσμον, χωρίς αντάλλαγμαν.
Και ατώρα που εν, εχάθεν και πάει…
ασ’ αφ’κα τον κόσμον ατσάπα ντ’ ευτάει»
«Έρθαν τα Χριστούγεννα,
έρθεν το νέον έτος.
Είνας μάναν επέθανεν,
‘κι θα γιορτάζ’ οφέτος»