Άγιος Θεόδωρος ο Γαβράς. Η μεγάλη μορφή της Τραπεζούντας, με καταγωγή από τη Χαλδία, που αρνήθηκε να αλλαξοπιστήσει, όταν πιάστηκε αιχμάλωτος, παρά τα βασανιστήρια που του υπέβαλαν.
Θυσίασε τη ζωή του για να μην αλλαξοπιστήσει και ομολόγησε την Ορθόδοξη πίστη
Βίος του Μεγαλομάρτυρα
Ο Θεόδωρος Γαβράς, γεννήθηκε κατά τον 10ο αιώνα μ.Χ. στην κωμόπολη Άτρα της Χαλδίας του Πόντου.
Κατάγονταν από την αριστοκρατική οικογένεια των Γαβράδων. Οι γονείς του ήταν ευσεβείς και ένδοξοι, πλούσιοι και τιμημένοι με αξιώματα από την Αυτοκρατορία. Ανατράφηκε ακολουθώντας τις συμβουλές και τις παραινέσεις τους, ώστε να ξεχωρίσει και ο ίδιος στην ευσέβεια, τη μόρφωση και την ανδρεία.
Τα μέλη της οικογένειας του φημίζονταν για τις στρατιωτικές τους ικανότητες
Ο ίδιος χρημάτισε στρατιωτικός αρχηγός και κυβερνήτης της Τραπεζούντας. Ενώ από το 1067 έως το 1075 είχε τον τίτλο του Δούκα.
Ο Θεόδωρος ο Γαβράς ανδρώθηκε και έγινε στα ακριτικά εκείνα μέρη ο πιο μεγάλος και ανυποχώρητος φραγμός, για τους άπιστους Σελτζούκους. Υπερασπιζόμενος με θαυμαστή ανδρεία και τόλμη κάθε σπιθαμή γης του Βυζαντίου. Έχοντας μέσα του ταυτόχρονα τον πόθο να μαρτυρήσει για τον Χριστό.
Ευεργέτης των φτωχών
Ο Άγιος Θεόδωρος ο Γαβράς αναδείχθηκε υπερασπιστής της Ορθοδοξίας. Ενώ υπήρξε ταυτόχρονα ένας ευεργέτης των φτωχών και καταφυγή των αδυνάτων.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός στρατιώτη, που άρπαξε ένα τσαμπί σταφύλι από μια φτωχή γυναίκα και το έφαγε μπροστά της. Αφήνοντας την νηστική, καθώς εκείνο ήταν η μόνη τροφή της. Μόλις το έμαθε ο Άγιος Θεόδωρος ο Γραβράς, έδωσε αμέσως διαταγή να συλληφθεί ο αφιλότιμος εκείνος στρατιώτης και να παιδευθεί με σιδηρά ρόπαλα στο μέσο της πόλεως. Ως παράδειγμα προς αποφυγή, προς όλους όσους θα τολμούσαν στον μέλλον να παραβούν την εντολή της αγάπης και του σεβασμού των άλλων και ιδίως των φτωχών.
Τέτοια μεγάλη σημασία έδινε και γι΄ αυτό επί των ημερών του βασίλευε στην Τραπεζούντα και ολόκληρη τη Χαλδία η κοινωνική ειρήνη, η δικαιοσύνη και η ευταξία.
Αιχμαλωσία του Αγίου Θεόδωρου Γαβρά
Στα χρόνια εκείνα του 1.164 μ.Χ., επί Βασιλείας Μανουήλ Α΄ του Κομνηνού (1143-1180), ο Αμιράς της Μελιτινής, Αχμέκ Μελίκ, έχοντας σύμμαχο τον αποστάτη τύραννο Ανδρόνικο Κομνηνό, εξεστράτευσε κατά της Σεβάστειας, Καισάρειας, Κολωνείας και Νικοπόλεως.
Τότε ο Άγιος Θεόδωρος ο Γαβράς, ως στρατηγός και ηγεμόνας της Τραπεζούντας και Κολωνείας, υπερασπίστηκε τις πόλεις του με μεγάλη τόλμη και θάρρος. Έχοντας τις ελπίδες στον Χριστό, αντεπιτέθηκε μάλιστα με ακάθεκτη ορμή επί των εχθρών, εξολοθρεύοντας πολλούς όχι μόνο στρατιώτες, αλλά και στρατηγούς του Αχμέκ Μελίκ.
Ύστερα όμως συνελήφθη αιχμάλωτος κατά Θεία οικονομία, από έναν άλλο στρατηγό του Μελίκ. Ο οποίος προσπάθησε να αναγκάσει τον Άγιο να απαρνηθεί την Ορθοδοξία και να ασπασθεί τη θρησκεία των ασεβών Αγαρηνών.
Του έταξαν βασιλικές τιμές και δόξες εάν δεχόταν & σκληρότατα βασανιστήρια εάν αρνιόταν
Όμως ο Άγιος Θεόδωρος ο Γαβράς, που από καιρό ποθούσε να μαρτυρήσει για την Ορθόδοξη πίστη, γέμισε από Θεία Χάρη, έχοντας την προαίρεση του Μάρτυρα. Παίρνοντας θάρρος και δύναμη, όχι μόνο δεν φοβήθηκε τους απίστους, αλλά άρχισε να κηρύττει τον Χριστό, ως Υιόν του Θεού και Θεό αληθινό, λέγοντας με μεγάλη φωνή:
«Τίποτα των επιγείων δεν με δελεάζει, αλλ΄ ούτε με αποσπά από την επιθυμία, να πάθω για τον Χριστό! Γιατί μου υπόσχεσαι δόξα, της οποίας δεν είσαι κύριος; Τι είναι αυτά που μου δίνεις, τα οποία εσύ σε λίγο θα εγκαταλείψεις; Γιατί με απειλείς με φοβερό θάνατο, ο οποίος σε σένα μάλλον θα είναι φοβερός; Διότι σε μένα είναι ευχάριστο το να είμαι με τον Χριστό, αλλά φοβερό το να χωριστώ από Εκείνον.
Εάν γνώριζες την ένσαρκον οικονομία και την άπειρη συγκατάβαση του Υψίστου προς τους ανθρώπους, δε θα γινόσουν ποτέ πολέμιος των Χριστιανών, τόσο ώστε να τους παραδίδεις σε φωτιά και σίδηρο, διότι αυτοί μεν έτσι θα πετύχουν των ουρανίων αγαθών και θα ευφραίνονται, εσύ δε θα βληθείς εις την γέενναν του πυρός.
Δώσε λοιπόν προσοχή στα λεγόμενά μου και εγκαταλείποντας την πατρώα πλάνη σου, πίστευσε στον Υιόν του Θεού, ο οποίος το πανάχραντο αίνα Του έχυσε επί του Σταυρού, για να σε λύσει από τα δεσμά της πλάνης! Αναγγενήσου λοιπόν δια ύδατος και Πνεύματος, για να τύχεις συγχωρήσεως από τις εν αγνοία πρότερες αμαρτίες σου και για να γίνεις μέτοχος των ουρανίων αγαθών. Και μη κακώς διακρίνων την αλήθειαν, σαν να έχεις αποβάλει τον κυρίαρχο νου σου, προτιμήσεις τα χειρότερα αντί των καλυτέρων, και λογικός όντας των αλόγων, από μόνος σου αποδειχθείς αλογώτερος, ώστε και του αιωνίου πυρός να γίνεις μέτοχος»!
Βασανιστήρια
Με αυτά όμως, όχι μόνο δεν μαλάκωσε η ατίθαση ψυχή του τυράννου, αλλά τόσο περισσότερο ερεθίστηκε και παραλόγισε. Γεμάτος ταραχή και οργή, διέταξε να επιβάλλουν σκληρότατα βασανιστήρια στον Άγιο Θεόδωρο τον Γαβρά.
Αρχικά τον άπλωσαν μπρούμυτα, πάνω σε χιόνι και τον μαστίγωσαν πολλές φορές στη ράχη. Πιστεύοντας ότι έτσι ίσως τον μετέστρεφαν από την Ορθόδοξη πίστη. Όμως ο Άγιος Θεόδωρος ο Γαβράς, με στεντόρεια φωνή άρχισε να κηρύττει τον Χριστό και να λέει:
«Σε ευχαριστώ, Βασιλεύ ύψιστε, Υιέ και Λόγε του Θεού, ότι ανάξιον όντα, με καταξίωσες να εισέλθω στο στάδιο της αθλήσεως. Ενίσχυσέ με τώρα να γίνω θυσία ευπρόσδεκτη ενώπιόν Σου, που ακόμη και πάνω στο ξύλο άπλωσες από αγαθότητα τις παλάμες σου για την δική μας Σωτηρία.
Ευδόκησε, Βασιλεύ Άγιε, δια της θείας Σου αντιλήψεως, να γίνω μέτοχος της επουρανίους Σου Βασιλείας»!
Καθώς είπε αυτά ο Άγιος, σε τέτοια παραφροσύνη ήλθε ο τύραννος, ώστε να προστάξει να κατακομματιάσουν τον Άγιο μάρτυρα! Έτσι, έκοψαν τη γλώσσα του. Έβγαλαν ανηλεώς τα μάτια του, έγδαραν το δέρμα του κεφαλιού, των χεριών και των ποδιών του. Στο τέλος, αφού του αφαίρεσαν κάθε άλλο μέλος, τον παρέδωσαν στη φωτιά…
Καθ’ όλη τη διάρκεια των βασανιστηρίων του, ο Άγιος Θεόδωρος ο Γαβράς δεν σταματούσε να δοξολογεί τον Θεό
Έτσι έφτασε στο τέρμα της αθλήσεως του. Ο Άγιος Θεόδωρος ο Γαβράς άφησε την τελευταία του πνοή στις 2 Οκτωβρίου του 1098, στη Θεοδοσιούπολη (Ερζερούμ).
Η Αγία κάρα του Μεγαλομάρτυρα
Την δε Αγία κάρα και θαυματουργό αυτού κεφαλή, ο τύραννος και ασεβέστατος Αμυράλης, την μετέτρεψε σε σχήμα ποτηριού και την περιέβαλε με χρυσό. Και αυτό γιατί θαύμασε την καρτερία του Αγίου Θεόδωρου Γαβρά.
Και όπως λέει και ο σχετικός ψαλμός, χρησιμοποιούσε την Αγία κάρα του Μεγαλομάρτυρα, σε συμπόσια και πόσεις, ξεπερνώντας κάθε βαρβαρότητα:
«Τὴν κάραν σου σοφέ, τοῦ Χριστοῦ στρατιῶτα, ὁ τύραννος σκευήν, ποτηρίου ποιήσας, αὐτὴν εἰς συμπόσια τὰ αὐτοῦ προσεφέρετο, ἣν κατέλιπες ἐν τῷ κόσμῳ παμμάκαρ, καὶ ἀπέτεμες, τὰς κεφαλὰς τῶν ἀνόμων, Θεόδωρε πάνσοφε»!
Ιερός Ναός Αγίου Θεόδωρου Γαβρά
Όμως η κάρα του Αγίου τέλεσε πολλές ιάσεις στην Θεοδοσιούπολη όπου και ο Άγιος μαρτύρησε. Αργότερα μεταφέρθηκε στην Τραπεζούντα, από τον πρωτοσέβαστο Κωνσταντίνο, ανιψιό του Μεγαλομάρτυρα. Ο οποίος και τον Αμιρά σκότωσε και τους Αγαρηνούς έδιωξε από τον Πόντο.
Με λαμπρές ετοιμασίες και πομπές με λαμπάδες, τέλεσε την ανακομιδή και την μετέφερε στην Τραπεζούντα. Όπου και έκτισε Ναό εις το όνομα του Αγίου Θεοδώρου του Γαβρά. Ο Ιερός Ναός χτίστηκε ανατολικά της πόλης στη συνοικία του Αγίου Βασιλείου και κοντά στο Ναό της Αγίας Άννας.
Ο Ιερός Ναός Αγίου Θεόδωρου Γαβρά καταστράφηκε από άγνωστη αιτία λίγο πριν ή κατά τη διάρκεια των χρόνων της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας. Από το αρχικό κτίσμα διατηρήθηκε, περίπου έως τις αρχές του 20ου αιώνα, μόνο ο γυναικωνίτης. Δηλαδή το βόρειο τμήμα του ναού.