Παναγία Σουμελά η Μεγαλόχαρη. Η Παναγία των Ποντίων απανταχού της γης. Το ισχυρό θρησκευτικό και πνευματικό σύμβολο του Ποντιακού Ελληνισμού. Την ύμνησαν οι Πόντιοι για αιώνες. Προσέτρεξαν σε βοήθεια της, στις πιο δύσκολες στιγμές της ιστορίας τους. Την τιμάει και την προσκυνάει όλος ο Ορθόδοξος Ελληνισμός.
Η Παναγία των Ποντίων απανταχού της γης
Η εικόνα της Παναγίας
Η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας Σουμελά είναι ένα ισχυρό σύμβολο για τον Ποντιακό Ελληνισμό. Σύμφωνα με την παράδοση της εκκλησίας, χαράχθηκε πάνω σε ξύλο από τον Απόστολο και Ευαγγελιστή Λουκά. Χαρακτηριστική για τη σημασία της είναι η δήλωση του Λεωνίδα Ιασωνίδη, υπουργού Πρόνοιας της κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλου. Όταν επί των ημερών του, η εικόνα ήρθε στην Ελλάδα:
«Eν Eλλάδι υπήρχαν οι Πόντιοι, αλλά δεν υπήρχεν ο Πόντος. Mε την εικόνα της Παναγίας Σουμελά ήλθε και ο Πόντος»
Αρχικά ονομαζόταν «Παναγία η Αθηνιώτισσα». Γιατί μετά τον θάνατο του Ευαγγελιστή Λουκά, ένας μαθητής του την έφερε στην Αθήνα. Το 386 μ.Χ. όμως, οι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος βρέθηκαν μετά από όραμα της Παναγίας, από την Αθήνα στα βουνά του Πόντου.
Εκεί, σε ένα απόκρημνο σπήλαιο, σε υψόμετρο 1.063 μέτρων, είδαν μια χρυσαφένια λάμψη. Όταν πλησίασαν, βρήκαν την εικόνα της Παναγίας, που σύμφωνα με την εκκλησία, είχαν μεταφέρει άγγελοι. Οι δύο μοναχοί θεώρησαν την αποκάλυψη της Παναγίας, μέσω της εικόνας, ως σημάδι. Γι αυτό, αποφάσισαν να φτιάξουν στο σημείο που την βρήκαν ένα κελί.
Παναγία Σουμελά – Τραπεζούντα
Έτσι μπήκαν τα «θεμέλια» για την Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά. Ένα μοναστήρι χτισμένο στην πλαγιά του βουνού, στην περιοχή Ματσούκα της Τραπεζούντας. Που υπήρξε για 16 αιώνες σημείο αναφοράς, όχι μόνο για τους Ποντίους. Ένα ευρύτερο πνευματικό κέντρο, τεράστιας ακτινοβολίας και ιστορικής σημασίας.
Το μοναστήρι αλλά και η Ιερή εικόνα πήραν το όνομα «Σουμελά», από το όρος Μελά και το Ποντιακό «σου», το οποίο σημαίνει «εις το»/«στο».
Δηλαδή… η Παναγία «στο Μελά»
Θα ανέβουμε «σου Μελά την Παναΐαν» έλεγαν οι Πόντιοι και έτσι επικράτησε η ονομασία αυτή της Παναγίας.
Θαυματουργή ήταν σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση και η φυσική ύδρευση του μοναστηριού. Καθώς οι μοναχοί είδαν να αναβλύζει νερό από τους απόκρημνους γρανιτένιους βράχους.
Στα μέσα του 1800 η μονή απέκτησε έναν μεγάλο ξενώνα με 72 δωμάτια και άλλους χώρους, όπως βιβλιοθήκη, γραφεία κ.α. Κατά καιρούς γνώρισε ευεργέτες, αλλά και την εύνοια αυτοκρατόρων. Ακόμα και μουσουλμάνων, που έβλεπαν το μοναστήρι σαν Θεία Πρόνοια.
Το κάψιμο
Η βάρβαρη και ασεβής συμπεριφορά των Νεότουρκων και Κεμαλικών, προς τα μοναστήρια του Πόντου κατέληξε στην ολοσχερή καταστροφή της μονής, ενώ οι μοναχοί είχαν διαφύγει. Συγκεκριμένα, το 1922 οι Τούρκοι κατά τη Γενοκτονία των Ποντίων έκαψαν το μοναστήρι για να αφανίσουν εντελώς το Ελληνικό στοιχείο από την περιοχή.
Πριν βάλουν φωτιά, είχαν φροντίσει να αρπάξουν όλα τα πολύτιμα κειμήλια της μονής. Οι μοναχοί όμως, που είχαν προβλέψει το χτύπημα των Τούρκων, είχαν φροντίσει να κρύψουν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σουμελά. Καθώς και άλλα κειμήλια, όπως το Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστόφορου και έναν Σταυρό από Τίμιο Ξύλο. Που είχε δωρίσει στη Μονή ο Αυτοκράτορας Μανουήλ Γ’ της δυναστείας των Κομνηνών.
Τα ιερά αντικείμενα θάφτηκαν στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας. Το οποίο βρισκόταν σε απόσταση 2 χιλιομέτρων από το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά.
Τα κειμήλια
Οι Έλληνες του Πόντου ξεριζώθηκαν και τα κειμήλια έμειναν εκεί για περίπου δέκα χρόνια. Το 1930 ο μητροπολίτης Ξάνθης – Πολύκαρπος Ψωμιάδης και ο τότε υπουργός πρόνοιας Λεωνίδας Ιασωνίδης, απευθύνθηκαν στον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο. Ώστε να ασχοληθεί με το ζήτημα των θαμμένων κειμηλίων. Τότε ο Τούρκος ομόλογος του Βενιζέλου, ο Ισμέτ Ινονού, δέχτηκε να πάει στην περιοχή της μονής μια αντιπροσωπεία Ελλήνων και να αναζητήσει τα κειμήλια.
Υπό την καθοδήγηση του αρχιμανδρίτη Αμβρόσιου, ο οποίος ήταν ένας από τους τελευταίους μοναχούς της μονής Παναγίας Σουμελά, βρέθηκαν και ξεθάφτηκαν τα ιερά αντικείμενα. Μεταφέρθηκαν στην Αθήνα στο βυζαντινό μουσείο, όπου παρέμειναν έως το 1951.
Τότε η εικόνα φιλοξενήθηκε για λίγο στο σωματείο «Παναγία Σουμελά». Για να τοποθετηθεί επίσημα, τον Αύγουστο του 1952 στον Ιερό Ναό Νέας Παναγίας Σουμελά, που χτίστηκε στην Ημαθία, στις πλαγιές του Βερμίου.
Παναγία Σουμελά – Βέρμιο
Το 1951 ξεκίνησε η ανέγερση της νέας Παναγίας Σουμελά, στο Βέρμιο της Ημαθίας. Που αποτελεί σύμβολο και φάρο των Ποντίων στον Ελλαδικό χώρο. Εκεί «θρονιάστηκε» και η περιώνυμη εικόνα μαζί με τα υπόλοιπα κειμήλια.
Κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου, στη γιορτή της Παναγίας, χιλιάδες επισκέπτες (Πόντιοι και μη) από όλη την Ελλάδα συρρέουν, στις πλαγιές του Βερμίου, στην Παναγία Σουμελά. Για να προσκυνήσουν αλλά και να παρακολουθήσουν τις εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται στον χώρο.
Ο περιβάλλων χώρος της μονής περιλαμβάνει δέκα ξενώνες, εστιατόριο, πλατεία, πάρκινγκ, τουριστικά περίπτερα κ.α.
Η περίτεχνη τοιχογραφία
Τον Ιανουάριο του 2015 ήρθε στο φως μια περίτεχνη τοιχογραφία της Παναγίας. Που εντυπωσίασε τους ερευνητές, ενώ προκάλεσε τον ενθουσιασμό των Τούρκων που εργάζονταν σε αυτή την πτέρυγα της μονής. Σύμφωνα με ανακοίνωση του Τουρκικού Υπουργείου Πολιτισμού, που εποπτεύει τις εργασίες ανακαίνισης της Ιεράς Μονής της Παναγιάς Σουμελά.
Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια εργασιών ανακαίνισης και αναστύλωσης της ιστορικής μονής, οι Τούρκοι άνοιξαν τις πύλες του «Βαφτιστηριού» και του λεγόμενου, «Çile Odası» (Κελί Δοκιμασίας). Εκεί, μόλις εισήλθε το φως του ήλιου, έμειναν έκθαμβοι από την ανακάλυψη μιας μοναδικής περίτεχνης τοιχογραφίας της Παναγιάς. Με τον Ιησού Χριστό στην στοργική αγκαλιά της.
Να σημειωθεί πως η τοιχογραφία είχε μείνει στο σκοτάδι, από τότε που οι Πόντιοι εγκατέλειψαν τον Πόντο, μέσα στο αίμα της φρικτής Γενοκτονίας
Τελικά αποδεικνύεται πως η Παναγία Σουμελά στην Τραπεζούντα, επιφυλάσσει συνεχώς καινούργιες εκπλήξεις, για ερευνητές και πιστούς.