Ανάμεσα στους στίχους του τραγουδιού «Αστερομάτα», που ερμηνεύει η Klavdia, ξεπροβάλλει μια λέξη που έχει ακουστεί ξανά και ξανά στη λαϊκή μας παράδοση, αλλά σπάνια έχει ερμηνευτεί σε βάθος.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που αναρωτιούνται:
«Τι σημαίνει η λέξη τζιβαέρι;»
Πολύτιμη λέξη, πολύτιμη έννοια
Δεν είναι η πρώτη φορά που ακούμε την λέξη «τζιβαέρι». Την έχουμε χιλιοτραγουδήσει όλοι στο κομμάτι της Χάρις Αλεξίου, όπως και αυτό της Δόμνας Σαμίου. Ίσως την θυμόμαστε από την ομότιτλη σειρά του Mega, όμως η αλήθεια είναι πως λίγοι γνωρίζουν την πραγματική της σημασία.
Η λέξη «τζιβαέρι» προέρχεται από την τουρκική λέξη «cevahir», η οποία έχει τις ρίζες της στην αραβική λέξη «jawāhir» (جواهر), που σημαίνει «πολύτιμος λίθος» – «ουσία» – «απόσταγμα».
Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η λέξη σήμαινε «πολύτιμα κοσμήματα» και «φυλαχτά». Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η λέξη πέρασε στα Ελληνικά και διατηρήθηκε με την έννοια του «πολύτιμου αντικειμένου». Σιγά – σιγά πήρε και μεταφορική σημασία, κυρίως στη λαϊκή ποίηση και τα παραδοσιακά τραγούδια.
Η κυριολεκτική σημασία της λέξης είναι ξεκάθαρη: «πολύτιμος λίθος», «κόσμημα», «κάτι λαμπερό και ακριβό»
Ωστόσο στην καθημερινή χρήση, ιδίως σε περιοχές της νησιωτικής και ηπειρωτικής Ελλάδας, το «τζιβαέρι» χρησιμοποιείται μεταφορικά για να περιγράψει κάτι ανεκτίμητο: ένα παιδί, έναν σύντροφο, έναν φίλο, ακόμη και την ίδια την πατρίδα.
Πρόκειται για έναν όρο που πέρασε στη λαϊκή παράδοση ως σύμβολο αγάπης και ανεκτίμητης αξίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο στίχος από το κομμάτι «Αστερομάτα», όπου το «τζιβαέρι» που τραγουδάει η Klavdia εκφράζει αγάπη, τρυφερότητα και συναισθηματικό δέσιμο.
«Αστερομάτα μου μικρή
γύρε μου να σε πιάσω.
Τα ξεχασμένα μου φτερά
στερνά να ξαποστάσω…
Αχ, αστέρι μου, τζιβαέρι μου»
Το «τζιβαέρι» της ξενιτιάς
H λέξη «τζιβαέρι» έχει ντύσει λαϊκά μοιρολόγια και παραδοσιακές μελωδίες, ως σύμβολο αγάπης, πόνου και ανεκτίμητης αξίας. Από τη μητρική αγκαλιά ως τον αποχωρισμό της ξενιτιάς, το «τζιβαέρι» παραμένει για αιώνες ο τρόπος να πούμε: «είσαι ό,τι πολυτιμότερο έχω».
Πιο γνωστή είναι η ερμηνεία της Δόμνας Σαμίου, στο Μικρασιάτικο μοιρολόι με τίτλο «Τζιβαέρι μου».
«Αχ, η ξενιτιά το χαίρεται, τζιβαέρι μου
το μοσχολούλουδο μου.
Αχ, που πήρες το παιδάκι μου, τζιβαέρι μου
και το κανες δικό σου.»
Στη περίπτωση αυτή η λέξη συμβολίζει το παιδί που φεύγει για την ξενιτιά. Η μάνα του, μέσα στον πόνο του αποχωρισμού, το αποκαλεί τρυφερά «τζιβαέρι μου, το μοσχολούλουδό μου».
Τέλος, μη μπερδεύετε το «τζιβαέρι» με το «τζιέρι», που επίσης χρησιμοποιείται για αγαπημένα πρόσωπα, αλλά έχει διαφορετική σημασία. Το «τζιέρι» προέρχεται από το τουρκικό «ciğer», που σημαίνει «σπλάχνο», δηλαδή κυριολεκτικά τα εσωτερικά όργανα.