Έχω γράψει και άλλες φορές για το ηρωικό γένος των Ποντίων, των αδερφών Ποντίων, ασυζητητί. Τους έχω ζήσει, τους έχω νιώσει, τους έχω αγαπήσει. Πέντε χρόνια έζησα, «δίδαξα», στο Γυμνάσιο – Λύκειο μιας καθαρά Ποντιακής κωμόπολης, τις Κρηνίδες, στην Καβάλα.
Όταν αντιμετωπίζεις τον θάνατο με τόση λεβεντιά, τον κατανικάς!
Στις Κρηνίδες
Εκεί, λοιπόν, το μαθητικό δυναμικό είχε τα δικά του προβλήματα. Πολλοί γονείς εργάτες στη Γερμανία και τα παιδιά ζούσαν με τον παππού και τη γιαγιά, που μιλούσαν και Ελληνικά και Τούρκικα και Ποντιακά κι άντε ύστερα εσύ, δάσκαλέ μου, να διορθώσεις τις εκθέσεις τους.
Και ήταν όλοι, μικροί μεγάλοι, φανατικοί Χριστιανοί ορθόδοξοι, με μεγάλο σεβασμό και υποταγή στις δοξασίες και τις παραδόσεις τους. Κάποια μέρα, κάποια στιγμή, θυμάμαι, είχαμε καλέσει στο σχολείο ένα πατέρα, διότι ο γιός του, της Α΄ Λυκείου, είχε κάνει κάτι ζαβολιές. Εξω φρενών ο πατέρας χύμηξε πάνω στο γιό:
«Τί είναι αυτά που ακούω, βρε συ; Και με κάνεις να ντρέπομαι; Ένα θα σου πω, παιδί μου, είσαι Πόντιος, μην το ξεχνάς! Μην το ξεχάσεις ποτέ στη ζωή σου! Και να το σέβεσαι, σ΄ όλη σου τη ζωή!»
Εκεί, λοιπόν, στις Κρηνίδες, γνώρισα κι έζησα για πρώτη φορά τα νεκρικά Ποντιακά έθιμα. Και παρευρισκόμουνα μετά Πίστεως και Αγάπης…
Κυριακή του Θωμά στα Σούρμενα
Τώρα ζω στο Ελληνικό, περιοχή προσφυγομάνα και ο «Σύλλογος Ποντίων Σουρμένων» είναι ισχυρός κι ενεργητικότατος.
Εδώ, λοιπόν, γιορτάζουν το Πάσχα, την Ανάσταση του Χριστού, μαζί με τους νεκρούς προγόνους τους. Στις παλαιότερες εποχές, αυτό γινότανε ,τη 2η μέρα του Πάσχα, τώρα, όμως, με το σύγχρονο τρόπο ζωής, τα ταξίδια και τις εκδρομές των ανθρώπων, η γιορτή μεταφέρθηκε για την Κυριακή του Θωμά.
Θα έλεγα πως κάπου όλα αυτά παραπέμπουν στον «περίδειπνο» των αρχαίων Ελλήνων, αλλά δεν είναι ακριβώς έτσι. Ετούτο το πράγμα είναι καθαρά Ποντιακό
Έτσι, λοιπόν, την Κυριακή 23 Απριλίου, Κυριακή του αποστόλου Θωμά, πήγα κι εγώ στο νεκροταφείο των Σουρμένων. Από μακριά άκουγες να παίζει η Ποντιακή Λύρα. Κόσμος και κοσμάκης πάνω στους τάφους όλους, το αδιαχώρητο. Λουλούδια και λούλουδα παντού, χρωματιστά, μοσχοβολιστά, η καλύτερη, η μεγαλύτερη έκθεση Ανθέων. Χαιρότανε το μάτι σου χαιρότανε κι η ακοή σου!
Και κεράσματα: Όλη η Ποντιακή μαγειρική στον πέτρινο περίγυρο των τάφων, και πίτες και ντολμαδάκια και σουτζουκάκια και σαρμαδάκια και λουκάνικα και ό,τι άλλο, που τώρα το ξεχνάω. Με τα ταψιά και τις πιατέλες. Και κρασί και ούζο και τσίπουρο. Με τα κιλά! Και χοροί δίπλα στους τάφους!
Σ΄ άλλους τάφους άκουγες τον παπά να διαβάζει το τρισάγιο και σ΄ άλλους άκουγες τη Λύρα και τον Ποντιακό Χορό
Μίλησα με ανθρώπους γνωστούς μου:
- Τί ακριβώς γιορτάζετε με το πανηγύρι πάνω στους τάφους;
- Γιορτάζουμε το Πάσχα μαζί με τους προγόνους μας, τους γονείς, τους προπάππους, το παρελθόν μας. Θέλουμε να δείξουμε πως δεν τους ξεχνάμε, πως είμαστε εδώ, κοντά τους, στο δρόμο το δικό τους. Πως είμαστε κι εμείς σαν κι αυτούς, περήφανοι απόγονοί τους. Πως γιορτάζουμε μαζί.
- Αυτό είναι πολύ συγκινητικό, μπράβο σας!
- Να σε κεράσω ένα τσιπουράκι;
- Εντάξει, ευχαριστώ!
Λίγο πιο κάτω, δίπλα σε ένα μαρμάρινο, πολύ φροντισμένο τάφο μια νεαρή, πολύ όμορφη γυναίκα, μοίραζε στους περαστικούς γλυκά σιροπιαστά, από μια τεράστια πιατέλα. Και δίπλα, σε μια μικρότερη πιατέλα είχε μερικά (ή αρκετά) αυγά βαμμένα όχι ακριβώς κόκκινα, σε φούξια χρώμα.
- Να σας δώσω κι ένα αυγό;
- Τί είναι αλήθεια αυτά τα αυγά;
- Εμείς οι Πόντιοι το έχουμε έθιμο. Μαζεύουμε αυγά και την Μεγάλη Τετάρτη τα βάφουμε. Ύστερα, την Μεγάλη Πέμπτη τα πηγαίνουμε στην Εκκλησία κι ο παπάς τα βάζει κάτω από την Αγία Τράπεζα. Εκεί μένουνε κι «ακούνε» όλες τις Ιερές ακολουθίες και την Ανάσταση. Μετά παίρνουμε τα αυγά σπίτι μας, «ευλογημένα, διαβασμένα», για την υγεία της οικογένειας και το γούρι.
- Εδώ γιατί τα μοιράζετε;
- Είναι ένα κέρασμα από τους νεκρούς του τάφου για τους περαστικούς, όσους θέλουν. «Για το καλό».
Παρόμοιο έθιμο στο Αιτωλικό
Εδώ, θα ήθελα να της πώ πως κι εμείς στο Αιτωλικό είχαμε ένα παρόμοιο έθιμο: Οι νοικοκυρές προμηθεύονταν ένα αυγό που το γέννησε η κότα την Μεγάλη Πέμπτη. Το βάφανε την Μεγάλη Πέμπτη και το βάζανε στα εικονίσματα, να ευλογείται.
Και τον χειμώνα, όταν είχε ανέμους και θαλασσοταραχή, όσοι είχαν στην οικογένεια ναυτικούς ή ψαράδες που δούλευαν στα ιχθυοτροφεία (ιβαράδες) πήγαιναν κι έριχναν στο αυγό της Μεγάλης Πέμπτης στα φουρτουνιασμένα κύματα με μια ευχή: «Να μπουνατσάρει!»
Ωστόσο, δεν είπα τίποτα γιατί δεν είμαι καθόλου σίγουρη ότι μπορεί ακόμα να υφίσταται αυτό το έθιμο, η έστω η δοξασία! Πιθανότατα όχι!
Πήρα το Ποντιακό πορφυρό αυγό, ευχαρίστησα την κοπέλα κι απομακρύνθηκα…
Έμεινα αρκετή ώρα μέσα στον μαγικό Ποντιακό παράδεισο. Συνάντησα κι άλλο γνωστό κόσμο, άναψα κεριά στο ναό και σε τάφους. Γύρισα σπίτι συγκινημένη και γοητευμένη. Συνομιλία με το υπερπέραν! Το πανηγύρι των νεκρών! Οι Πόντιοι!
Και βέβαια, όταν αντιμετωπίζεις τον θάνατο με τόση λεβεντιά, τον κατανικάς!