Στις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα έζησαν και μαρτύρησαν στη Σεβάστεια της ιστορικής και Αγιοτόκου Μικρασιατικής γης, σαράντα στρατιώτες, στο πιο επίλεκτο τάγμα του στρατού, του Αυτοκράτορα Λικινίου.
Οι Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες, προβάλλουν στους σημερινούς χαλεπούς καιρούς, ως φωτεινοί και πνευματικοί φάροι
Σαράντα μάρτυρες
Ήταν στο άνθος της ηλικίας τους. Eίχαν ανάστημα, είχαν εμφάνιση, ήταν εμπειροπόλεμοι. Eίχανε και ανδρεία Eίχαν ακόμη πειθαρχία, απόλυτη υπακοή στους ανωτέρους. Ήταν υποδείγματα στρατιωτικά.
Όταν ο Αυτοκράτορας εξαπέλυσε διωγμό κατά των Χριστιανών, απαιτήθηκε από τους Τεσσαράκοντα να θυσιάσουν στα είδωλα και να απαρνηθούν την πίστη τους. Όμως αυτοί αρνήθηκαν.
Άμεση συνέπεια της άρνησής τους ήταν να συλληφθολυν από τον έπαρχο της Σεβάστειας, τον Αγρικόλα. Ο οποίος στην αρχή τους επαινεί και τους υπόσχεται αμοιβές και αξιώματα, για να αρνηθούν την πίστη τους.
Τότε ένας από τους Σαράντα, ο Κάνδιδος, απαντά:
«Ευχαριστούμε για τους επαίνους της ανδρείας μας. Αλλά ο Χριστός, στον όποιο πιστεύουμε, μας διδάσκει ότι στον καθένα άρχοντα πρέπει να του προσφέρουμε ό,τι του ανήκει. Και γι’ αυτό στο βασιλέα προσφέρουμε τη στρατιωτική υπακοή.
Αν, όμως, ενώ ακολουθούμε το Ευαγγέλιο, δεν ζημιώνουμε το κράτος, αλλά μάλλον το ωφελούμε με την υπηρεσία μας, γιατί μας ανακρίνεις για την πίστη που μορφώνει τέτοιους χαρακτήρες και οδηγεί σε τέτοια έργα;».
Μόλις ο Αγρικόλας άκουσε αυτόν τον λόγο, εξοργίστηκε. Έδωσε την εντολή να τους κλείσουν στη φυλακή, ελπίζοντας ότι θα κάμψει το αγωνιστικό τους φρόνημα. Οι Άγιοι δεν δείλιασαν καθόλου, αλλά με προθυμία οδηγήθηκαν στη φυλακή, όπου προσευχόμενοι ζήτησαν τη βοήθεια του Κυρίου. Ο Αγρικόλας όταν κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να τους επιβληθεί, διέταξε να τους βασανίσουν.
Τα βασανιστήρια
Το πρωί οι Άγιοι παρουσιάσθηκαν ενώπιον του Αγρικόλα, έτοιμοι και αποφασισμένοι να θυσιάσουν τη ζωή τους για την αγάπη του Χριστού.
Έδεσαν τους Αγίους από τον λαιμό, τους γύμνωσαν και τους έριξαν στη βαθιά και παγωμένη λίμνη της Σεβάστειας, η οποία είχε επιλεγεί ως ο τόπος του φρικτού μαρτυρίου των Αγίων Τεσσαράκοντα. Επίσης διατάχθηκε και δεσμοφύλακας να φυλάει τον τόπο του μαρτυρίου, μήπως και διαφύγουν οι Τεσσαράκοντα!
Η ώρα περνούσε, αλλά οι μάρτυρες υπέμεναν καρτερικά το μαρτύριο, το οποίο ήταν φρικτό και ανατριχιαστικό. Τα σώματα άρχισαν να μελανιάζουν και οι πόνοι ήταν αφόρητοι, αφού το σώμα άρχισε να ακρωτηριάζεται και τα άκρα να σαπίζουν και να διαλύονται. Σ’ αυτή τη φρικιαστική σωματική τιμωρία ο ένας ενθάρρυνε και παρηγορούσε τον άλλο, λέγοντας…
«Δριμύς ο χειμών, αλλά γλυκύς ο Παράδεισος. Ας υπομείνουμε αυτήν τη νύχτα, και θα κερδίσουμε ολόκληρη την αιωνιότητα»
Κάποια στιγμή ένας από τους στρατιώτες δεν άντεξε, και βγήκε από τη λίμνη. Όμως ο ειδωλολάτρης δεσμοφύλακας, ονόματι Αγλάϊος, εντυπωσιασμένος από την καρτερία των υπολοίπων μαρτύρων και βλέποντας τους φωτεινούς στεφάνους του μαρτυρίου να κατεβαίνουν από τον ουρανό, γδύθηκε και αμέσως έπεσε ο ίδιος μέσα στα παγωμένα νερά της λίμνης.
Μαρτυρώντας τον Χριστό και λαμβάνοντας αυτός τον τεσσαρακοστό στέφανο του μαρτυρίου
Μόλις ξημέρωσε, ο αιμοσταγής Αγρικόλας πήγε στην παγωμένη λίμνη της Σεβάστειας για να αντικρίσει από κοντά το αποτέλεσμα του φρικιαστικού μαρτυρίου. Μεταξύ των ετοιμοθάνατων μαρτύρων διέκρινε τον Αγλάιο και τότε με έκπληξη ρώτησε τους στρατιώτες του, πώς είναι δυνατόν να βρίσκεται αυτός ανάμεσα στους Χριστιανούς μάρτυρες.
Όταν πληροφορήθηκε ότι ο δεσμοφύλακας είχε γίνει Χριστιανός, εξοργίστηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε διέταξε να βγάλουν από τη λίμνη τους σαράντα αήττητους αθλητές του Χριστού και να τους μεταφέρουν στο ποτάμι, όπου και να τους συντρίψουν τα μέλη τους.
Τα λείψανα τους
Λίγες ημέρες μετά το μαρτύριο των Αγίων, παρουσιάσθηκαν οι Άγιοι στον Επίσκοπο Σεβαστείας Πέτρο και του υπέδειξαν το ποτάμι, όπου θα μπορούσε να βρει τα ιερά τους λείψανα. Αμέσως πήγε τη νύχτα με μερικούς Χριστιανούς και αφού τα περισυνέλλεξε, τα τοποθέτησε μέσα σε θήκες.
Η εύρεση των ιερών λειψάνων των Αγίων δημιούργησε αισθήματα απερίγραπτης χαράς και πνευματικής αγαλλίασης στον κλήρο και τον λαό της Τοπικής Εκκλησίας της Σεβάστειας.
Ιδιαίτερα σημαντική ιστορική σημασία έχει η διασωθείσα Διαθήκη των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, σύμφωνα με την οποία η επιθυμία των Αγίων ήταν να μεταφερθούν τα ιερά τους λείψανα και να κατατεθούν στο χωριό Σαρείμ. Για να μείνουν ενωμένοι σωματικά και μετά τον θάνατό τους και όχι να διασκορπισθούν μεταξύ των Χριστιανών, όπως συνηθιζόταν την εποχή εκείνη.
Το 438 ευρέθηκαν στην Κωνσταντινούπολη από την αυτοκράτειρα Πουλχερία κρυμμένα ιερά λείψανα των Αγίων στον ιερό ναό του Αγίου Θύρσου. Αξιοθαύμαστο είναι το γεγονός ότι ο ίδιος ο Άγιος Θύρσος τα αποκάλυψε σε θεία οπτασία στον ύπνο της αυτοκράτειρας.
Μετά από πολλές έρευνες τα ιερά λείψανα ανακαλύφθηκαν στον τάφο της διακόνισσας Ευσεβείας μέσα σε δύο αργυρές θήκες, οι οποίες είχαν τοποθετηθεί στον τάφο της και προς το μέρος της κεφαλής της σύμφωνα με τη διαθήκη της.
Στην Κωνσταντινούπολη ανεγέρθηκαν μάλιστα και τρεις ναοί επ’ ονόματι των Αγίων. Ενώ μονές αφιερωμένες στους Αγίους Τεσσαράκοντα ιδρύθηκαν στη Σεβάστεια από τον Επίσκοπο Πέτρο και στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Από την αδελφή του Μεγάλου Βασιλείου, την Αγία Μακρίνα, η οποία κατείχε τεμάχια Ιερών λειψάνων τους.
Οι τιμώμενοι Άγιοι Σαράντα
Οι τιμώμενοι από την Ορθόδοξη εκκλησία στις 9 Μαρτίου, Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες εορτάζονται με ιδιαίτερη λαμπρότητα στην πόλη της Λάρισας. Όπου ο ομώνυμος ενοριακός Ιερός Ναός θεμελιώθηκε το 1977, στη θέση του κατεδαφισθέντος παλαιού ναού, ο οποίος είχε οικοδομηθεί το 1862. Ενώ ο πρώτος ναός που ήταν μετόχιο της μονής Ξηροποτάμου, χρονολογούνταν από το 1717.
Οι Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες είναι προστάτες της Ι. Μ. Ξηροποτάμου στο Άγιον Όρος, το Καθολικό της οποίας τιμάται στη Μνήμη τους.
Οι Άγιοι τιμούνται επίσης στην πόλη των Σερρών, όπου ο ομώνυμος ενοριακός ναός ανεγέρθηκε το 1952 και εγκαινιάσθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 1967 και στο χωριό Γομάτι Χαλκιδικής, όπου σύμφωνα με τη διασωθείσα προφορική παράδοση των κατοίκων οι Άγιοι Τεσσαράκοντα συνδέονται με μία θαυμαστή διάσωση του χωριού από τους Τούρκους.
Το γεωργικό έτος στον Πόντο
Η γιορτή των Αγίων Σαράντα Μαρτύρων ήταν μια από τις μεγαλύτερες, για τους Έλληνες του Πόντου. Εκεί όπου αρκετοί Ιεροί Ναοί έφεραν το όνομα τους.
Αλλά και η λαογραφική παράδοση ήταν πλούσια και ενδιαφέρουσα για τους Αγίους Σαράντα μάρτυρες. Οι οποίοι τον Μάρτιο έφερναν την Άνοιξη και έδιναν το σύνθημα για την έναρξη των γεωργικών εργασιών, μετά την αργία του χειμώνα.
Όπως η 1η Σεπτεμβρίου, που ήταν η αρχή του εκκλησιαστικού έτους (Ινδίκτου), έτσι και η 9η Μαρτίου καθιερώθηκε στη συνείδηση και την πρακτική των Ελλήνων στον Πόντο, ως η αρχή του γεωργικού έτους.
Τα ονόματα τους
Κατά τους Παρισινούς Κώδικες 1575 και 1476, τα ονόματα τους ήταν: Κυρίων, Κάνδιδος (ή Κλαύδιος), Δόμνας, Ευτύχιος (ή Ευτυχής), Σεβηριανός, Κύριλλος, Θεόδουλος, Βιβιανός, Αγγίας, Ησύχιος, Ευνοϊκός, Μελίτων, Ηλιάδης (ή Ηλίας), Αλέξανδρος, Σακεδών (ή Σακερδών), Ουάλης, Πρίσκος, Χουδίων, Ηράκλειος, Εκδίκιος, (ή Ευδίκιος), Ιωάννης, Φιλοκτήμων, Φλάβιος, Ξάνθιος, (ή Ξανθιάς), Ουαλέριος, Νικόλαος, Αθανάσιος, Θεόφιλος, Λυσίμαχος, Γάϊος, Κλαύδιος, Σμάραγδος, Σισίνιος, Λεόντιος, Αέτιος, Ακάκιος, Δομετιανός (ή Δομέτιος), δυο Γοργόνιοι, Ιουλιανός, (ή Ελιανός ή Ηλιανός), και Αγλάϊος ο καπικλάριος.
Ορισμένοι Κώδικες αναφέρουν ονόματα επιπλέον των Σαράντα, όπως αυτά των Αγίων Αειθάλα, έτερου Γοργονίου κλπ.
Οι Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες, οι μαρτυρήσαντες για την αγάπη του Χριστού, στη λίμνη της Σεβάστειας, προβάλλουν στους σημερινούς χαλεπούς καιρούς ως φωτεινοί και πνευματικοί φάροι.
Διδάσκοντας και παραδειγματίζοντας με τη δύναμη του ψυχικού τους μεγαλείου, με το ακμαίο αγωνιστικό τους φρόνημα και με τη σθεναρή τους ομολογία, υπέρ της Χριστιανικής πίστεως.