Με τον διωγμό του 1922, εκατοντάδες χιλιάδες Πόντιοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα πάτρια εδάφη και ως πρόσφυγες να εγκατασταθούν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Ανάμεσα τους αρκετές οικογένειες ήρθαν και στον Νομό Ιωαννίνων, όπου συγκρότησαν τους πρώτους προσφυγικούς οικισμούς.
«Ανατολή» για να θυμίζει τον τόπο καταγωγής των κατοίκων της
Οι πρόσφυγες της Ανατολής
Οι πρόσφυγες της Ανατολής κατάγονταν από διάφορες περιοχές του Πόντου. Με βάση τις διαθέσιμες πηγές και τις προσωπικές μαρτυρίες, οι περισσότερες οικογένειες προέρχονται από το χωριό «Γενίερ» κτισμένο κοντά στην κωμόπολη «Ντούτσιε» της Νικομήδειας.
Σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες, το «Γενίερ» ήταν ένα μικρό χωριό, όπου ο Ελληνικός πληθυσμός προήλθε από μετανάστες που είχαν έρθει από τη Φάτσα του Πόντου. Όταν ξέσπασε το κίνημα των Νεότουρκων το 1908, με τις γνωστές συνέπειες.
Οι κάτοικοι του «Γενίερ» που μιλούσαν τα Ποντιακά συνυπήρχαν ειρηνικά με το Τούρκικο στοιχείο. Εξέλεγαν τον πρόεδρό τους και είχαν δικό τους παπά και δάσκαλο που δίδασκε στο σχολείο, όπου φοιτούσαν αγόρια και κορίτσια μαζί.
Τελευταίος δάσκαλος και παπάς ήταν ο Γεώργιος Εμμανουηλίδης
Αρκετές οικογένειες της Ανατολής Ιωαννίνων προέρχονται από το «Τοκάτ ή Τοκάτη» του Πόντου. Κάποιες οικογένειες προέρχονται από τη Σαφράμπολη (Θεοδωρούπολη) και ειδικότερα από το χωριό «Γιαζικόι». Tη Φάτσα, τη Σαμψούντα, την Αργυρούπολη, τη Κερασούντα, τη Μπάφρα και άλλες περιοχές.
Τα προσφυγικά χωριά που δημιουργήθηκαν γύρω από τα Ιωάννινα είναι τρία: Η Ανατολή, η Νεοκαισάρεια και η Μπάφρα.
Ο ξεριζωμός
Κατά τον ξεριζωμό των Ποντίων , υπήρξαν σημαντικές απώλειες για τους Έλληνες που προέρχονταν από την κωμόπολη Ντούτσε της Νικομήδειας. Η πορεία των προσφύγων προς την Ελλάδα, ήταν μαρτυρική…
Πριν επιβιβαστούν στα καράβια που θα τους μετέφεραν σε Ελληνικό έδαφος, έζησαν εξόριστοι για δύο περίπου χρόνια. Αντί να τους οδηγήσουν στα παράλια – προς τη θάλασσα για να πάρουν τα πλοία προς την Ελλάδα, τους μετακινούσαν μέσα από την έρημο, προς τα νότια και τα νοτιοανατολικά.
Από το 1920 μέχρι το 1922 κράτησε η μαρτυρική πορεία
Ξεσπιτώθηκαν από τα χωριά τους, έφτασαν στη Καισάρεια, τα Άδανα και τη Μερσίνα. Βιώνοντας έναν Γολγοθά που διήρκεσε από τον Μάρτιο του 1920 έως τον Δεκέμβριο του 1922.
Κακουχίες, ταλαιπωρίες, πείνα, αρρώστιες. Φορτωμένοι με ό,τι πολύτιμο μπορούσαν να κουβαλήσουν, μετά από πορείες ωρών κουράζονταν. Με τους Τούρκους στρατιώτες να μη τους αφήνουν να ξεκουραστούν. Αν κάποιος κατάκοπος έπεφτε, απαγορεύονταν στους άλλους να σταματήσουν και να τον βοηθήσουν. Οι αδύνατοι, οι ασθενικοί, οι άρρωστοι έμεναν επί τόπου και πέθαιναν.
Όσοι έφτασαν στο λιμάνι της Μερσίνας, στη περιοχή της Κιλικίας, για να τους παραλάβουν τα Ελληνικά πλοία, γνώρισαν άλλο μαρτύριο με τους Έλληνες ναυτικούς. Οι οποίοι ήταν Βασιλικοί και θεωρούσαν τους καταταλαιπωρημένους και εξουθενωμένους Πόντιους πρόσφυγες Βενιζελικούς και άρα εχθρούς τους.
Οι πρόσφυγες πεινούσαν και διψούσαν και μετά βίας τους δίνανε λίγο φαγητό, με τον ισχυρισμό ότι δεν υπάρχει αρκετή διαθέσιμη τροφή για όλους, κατά την διάρκεια του ταξιδιού. Το τίμημα της διαμάχης «Βενιζελικών» και «Αντιβενιζελικών» το πληρώνουν οι νηστικοί πρόσφυγες, που χάνονται τώρα από ασιτία μέσα στο καράβι.
Θες από τύχη – θες από λάθος, γλίτωσαν όσοι γλίτωσαν. Για να έρθουν να ζήσουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα…
Εγκατάσταση στην Ήπειρο
Το καράβι που μετέφερε τους απεγνωσμένους Πόντιους πρόσφυγες στην Ελλάδα, τους έβγαλε αρχικά στο λιμάνι του Πειραιά. Κατόπιν στέλνονταν στο νησάκι του «Αη Γιώργη» για απολύμανση και στη συνέχεια στη Πρέβεζα.
150 προσφυγικές οικογένειες έφτασαν στη περιοχή, διωγμένες από τις εστίες τους στον Πόντο. Περπατώντας βρέθηκαν σε μια βαλτώδη περιοχή κοντά στον σημερινό Αρχάγγελο, στη διακλάδωση προς τη σημερινή κωμόπολη «Νέα Σινώπη».
Αρχικά μοιράστηκαν για προσωρινή φιλοξενία. Άλλοι σε ιδρύματα της πόλης και άλλοι σε κελιά της Μονής του Αγίου Ιωάννη Μπονίλα, έξω από τα Ιωάννινα.
Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι οι κάτοικοι των Ιωαννίνων αρχικά δεν ενθουσιάστηκαν με την εμφάνιση των ρακένδυτων προσφύγων και διαμαρτυρήθηκαν. Οι ντόπιοι χωριάτες επιβουλεύονταν εκείνοι τα κτήματα των τσιφλικάδων μπέηδων (που είχαν εγκατασταθεί με την ανταλλαγή) και δεν ήθελαν να πάρουν μέρος στο μοίρασμα της πίτας και οι φερτοί πρόσφυγες.
Ο Μητροπολίτης Σπυρίδωνας εντυπωσιάστηκε από τη καλλιέργεια του παπα-Γιώργη (Εμμανουηλίδη), ο οποίος είχε φοιτήσει στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Θαύμαζε τη ψυχική δύναμη και την αντοχή του, γι αυτό και αποφάσισε να τον βοηθήσει. Έτσι, με παρέμβαση του, βρέθηκε (η ελώδης τότε) περιοχή στη περιφέρεια της Μονής, στα γεωγραφικά όρια των κοινοτήτων Κατσικάς – Πεδινής.
Στις μέρες που ακολούθησαν, οι νεοφερμένοι πρόσφυγες διαπίστωσαν ότι δεν άντεχαν να ζήσουν σε ελώδη περιοχή με υγρασία και όλα τα επακόλουθα. Ο παπα-Γιώργης (Εμμανουηλίδης) ανήσυχος ερεύνησε τη περιοχή όπου βρίσκονταν. Ρώτησε, συνέλεξε πληροφορίες και εντόπισε μια μεγάλη πόλη βορειοανατολικά, τα Ιωάννινα και αποφασίζει να εστιάσει σε εκείνη την περιοχή, για την εγκατάσταση τους.
Το 1925 θεμελιώθηκε ο προσφυγικός συνοικισμός, με μεγάλη επισημότητα και με την παρουσία του στρατηγού Τσιρογιάννη, των Αρχών της πόλης και πλήθους λαού.
Το καινούργιο προσφυγικό χωριό πήρε την ονομασία «Ανατολή», για να θυμίζει τη προέλευση των κατοίκων του, δηλαδή από τη περιοχή της Ανατολής.
Ακολούθησε γραφειοκρατική διαδικασία για τη διανομή κλήρων και ισόγειων πλινθόκτιστων σπιτιών στις οικογένειες των Ποντίων προσφύγων, η οποία ολοκληρώθηκε το 1933.
Ο δραστήριος παπα-Γιώργης, κατά κόσμον Γεώργιος Εμμανουηλίδης, διορίστηκε ως ο πρώτος ιερέας της κοινότητας Ανατολής, στην εκκλησία του Άγιο Ιωάννη Μπονίλα. Μάλιτα κάθε απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, οπότε και γινόταν η δεύτερη Ανάσταση στον Άγιο Ιωάννη Μπονίλα, ο παπα-Γιώργης διάβαζε την περικοπή της χαρμόσυνης αγγελίας της Ανάστασης του Χρίστου, τόσο στα Ελληνικά όσο και στα Τουρκικά!
Επίσημη ίδρυση κοινότητας
Η κοινότητα της Ανατολής ιδρύθηκε επίσημα στις 14 Σεπτεμβρίου 1931. Ενώ στις 14 Σεπτεμβρίου ακριβώς του επόμενου έτους, θεμελιώθηκε το σχολείο.
Το σχολείο αποτελεί στοιχείο της κοινωνικής μνήμης, καθώς είναι προϊόν της συλλογικής εργασίας όλων των κατοίκων και το πρώτο δημόσιο κτίριο που κατασκευάστηκε στη κοινότητα της Ανατολής.
14 Σεπτεμβρίου… Ύψωση του Τιμίου Σταυρού
Τη γιορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταύρου, στις 14 Σεπτεμβρίου, οι ακρίτες Πόντιοι της κοινότητας Ανατολής καθιέρωσαν συμβολικά να γιορτάζουν την ίδρυση της νέας τους πατρίδας. Την εδραίωση και προκοπή τους σε αυτή την γωνιά της ακριτικής Ηπείρου, στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων.
Την παλιά τους πατρίδα δεν την ξεχνούν. Επιβάλλεται να μην την ξεχνούν. Την κουβαλούν με τους χορούς, τα έθιμα, τη νοοτροπία τους και την ειλικρινή σκέψη τους. Επιπλέον δεν ξεχνούν την προγονική τους γη στη Ντούτζια, κοντά στη Νικομήδεια.
Μνημείο Χαμένων Πατρίδων
Η ανέγερση του προσφυγικού μνημείου των Χαμένων Πατρίδων, στην Ανατολή Ιωαννίνων, πραγματοποιήθηκε το 1982 επί προεδρίας Ιωάννη Σουμουντζόγλου. Με σκοπό την ικανοποίηση του δικαιώματος της ανάμνησης και του καθήκοντος της μνήμης.
Πρόκειται για το πρώτο μνημείο που αναφέρεται στη προσφυγική ταυτότητα των κατοίκων της Ανατολής.
Στις μαρμάρινες πλάκες που πλαισίωναν το μνημείο των Χαμένων Πατρίδων μνημονεύονται συνολικά 30 γεωγραφικές περιοχές. Απ’ τις οποίες εκδιώχθηκαν οι Έλληνες του Πόντου και μετά από πολλές περιπέτειες και περιπλανήσεις εγκαταστάθηκαν στην Ανατολή Ιωαννίνων.
Η Ανατολή σήμερα
Η Ανατολή πλέον είναι κωμόπολη του Νομού Ιωαννίνων, που είναι ενωμένη με τη πόλη των Ιωαννίνων και θεωρείται προάστιο. Διοικητικά, αναγνωρίστηκε ως κοινότητα το 1931 και μέχρι το 1997 υπαγόταν στην επαρχία Δωδώνης. Σε παλαιότερες διοικητικές διαιρέσεις υπήρξε κοινότητα και Δήμος του Νομού Ιωαννίνων.
Με βάση το σχέδιο Καλλικράτης αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Ιωαννιτών. Λόγω της γειτνίασης με τη πόλη των Ιωαννίνων, αλλά και με το πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, γνωρίζει μεγάλη ανοικοδόμηση.
Η Ανατολή συνορεύει με την επαρχιακή οδό Ιωαννίνων – Κατσικά καθώς και την εθνική οδό Ιωαννίνων – Πρέβεζας. Βρίσκεται σε υψόμετρο 490 μέτρων, σε πεδινό έδαφος που καλύπτεται κατά κύριο λόγο από βοσκότοπους και καλλιέργειες.
Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο πληθυσμός της Ανατολής ανέρχεται σε 9.798 κατοίκους. Ενώ η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι στον τριτογενή τομέα, ως ελεύθεροι επαγγελματίες.
Στην Ανατολή βρίσκονται δύο εκκλησίες. Η μία είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο (Μπονίλα) και η άλλη είναι αφιερωμένη στη Του Θεού Σοφία.
Οι κάτοικοι της σημερινή «Ανατολής» αγωνίστηκαν να επιβιώσουν και να ενσωματωθούν στη νέα τους πατρίδα
Αγωνίστηκαν να δημιουργήσουν νέα σπιτικά από την αρχή. Αγωνίστηκαν να διατηρήσουν τα έθιμα τους και την ιδιαίτερη Ποντιακή τους ταυτότητα. Αγωνίστηκαν με Ποντιακή επιμονή και τα κατάφεραν με επιτυχία, παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν στην αρχή.
Παρακολουθήστε στο παρακάτω video, το δρώμενο των Μωμόγερων στην Ανατολή Ιωαννίνων