Είναι σημαντικό, με βάση όσα είδαμε στα πρώτα επεισόδια της τηλεοπτικής σειράς «Το Κόκκινο Ποτάμι», να αναφέρουμε κάποια ιστορικά στοιχεία. Τα οποία καταδεικνύουν την άνοδο στην εξουσία, του κινήματος των Νεότουρκων.
Το κίνημα που διέπραξε τις Γενοκτονίες των Ποντίων και των Αρμενίων, στα εδάφη της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και έδιωξε από τις εστίες τους τους Χριστιανικούς πληθυσμούς της Ανατολής.
Οι Νεότουρκοι
Να υπενθυμίσουμε πως με τον όρο Νεότουρκοι (τουρκικά: Jön Türkler και Genç Türkler) ονομάζεται το Τουρκικό εθνικιστικό κόμμα «Ένωση και Πρόοδος» (Ittihad ve Terraki) που ξεκίνησε στην τουρκοκρατούμενη, τότε, Θεσσαλονίκη, το 1908.
Στο κίνημα των Νεότουρκων εντάσσονται αξιωματικοί, πολιτικοί, αστοί και διανοούμενοι, οι οποίοι ξεσηκώθηκαν για την επαναφορά του Συντάγματος του 1876. Υιοθετώντας το σύνθημα «Ελευθερία» (Hurriyet), «Ισότητα » (Musavat) και «Δικαιοσύνη» (Adelat).
Βασικοί στόχοι του κινήματος ήταν η κατάλυση της απολυταρχίας του Σουλτάνου Abdul Hamid II (Αμπντούλ Χαμίτ Β)’. Και η εγκαθίδρυση ενός εκσυγχρονισμένου κράτους, με βάση το Ευρωπαϊκό πρότυπο. Που θα μπορούσε να διατηρήσει την εδαφική ακεραιότητα της αυτοκρατορίας, καθώς και να αντισταθεί στις επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων.
Το κίνημα των Νεοτούρκων υπήρξε, αρχικά, σε μεγάλο βαθμό, συνέχεια του κινήματος των Νεο-οθωμανιστών του 1876 (Yeni Osmanlılar)
Αμπντούλ Χαμίτ Β΄
Τον Αύγουστο του 1876, ανήλθε στο θρόνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Αμπντούλ Χαμίτ Β΄. Ο 35ος Σουλτάνος, ο οποίος έφερε και τον τίτλο του Χαλίφη.
Ήταν ένας Σουλτάνος με φιλελεύθερες απόψεις, καθώς έκανε πολλές μεταρρυθμίσεις. Ήδη, στην αποδυναμωμένη Οθωμανική Αυτοκρατία, από το 1839 είχε ξεκινήσει η εποχή του εκσυγχρονισμού της. Η οποία έχει επικρατήσει να ονομάζεται «Tanzimat« από τη γαλλική λέξη «Le Tanzimat». Καθώς τα Γαλλικά ήταν μια από τις γλώσσες που μιλούσαν αρκετοί μορφωμένοι Οθωμανοί.
Η περίοδος του «Tanzimat» ξεκίνησε με σκοπό όχι τη ριζική μεταμόρφωση, αλλά τον εκσυγχρονισμό στη Τουρκία. Επιθυμώντας να εδραιώσει τα κοινωνικά και πολιτικά θεμέλια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Χαρακτηρίστηκε από διάφορες προσπάθειες εκσυγχρονισμού της και εξασφάλισης της εδαφικής της ακεραιότητας, έναντι εσωτερικών εθνικιστικών κινημάτων και εξωτερικών επιθετικών δυνάμεων.
Οι μεταρρυθμίσεις
Οι μεταρρυθμίσεις ενθάρρυναν τον Οθωμανισμό μεταξύ των διαφόρων εθνοτικών ομάδων της αυτοκρατορίας και προσπάθησαν να σταματήσουν την παλίρροια των εθνικιστικών κινημάτων. Οι ελίτ του κράτους και του «Tanzimat» υποστήριζαν τον Οθωμανισμό, δηλαδή τη διατήρηση της πολυεθνικής αυτοκρατορίας, και απέκλειαν κινήματα υπέρ του Ισλάμ ή Τουρκικών και άλλων εθνικισμών.
Μάλιστα, σημαντικό μέρος των πόρων του κράτους ξοδεύονταν για να ανασταλούν τα εθνικά κινήματα των μη-μουσουλμάνων στα Βαλκάνια, στη προσπάθεια στήριξης του Οθωμανισμού. Με την πεποίθηση ότι διαφορετικά θα καταρρεύσει η Αυτοκρατορία.
Ουσιαστικά, αυτή είναι η περίοδος που μπαίνουν οι ρίζες του Τουρκικού εθνικισμού, καθώς η όποια προσπάθεια εκσυγχρονισμού αποτυγχάνει
Το 1876, λοιπόν, ο Σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ απρόθυμα διακηρύττει το Οθωμανικό Σύνταγμα (Kanûn-u Esâsî). Ακριβώς επειδή η περίοδος του Συντάγματος ήταν βραχύβια, ο Σουλτάνος ανέστειλε τη λειτουργία του Συντάγματος δυο χρόνια αργότερα.
Κίνημα των Νεότουρκων
Το 1878, η επιρροή των Νεο-Οθωμανών οδήγησε στη δημιουργία του κινήματος των Νεότουρκων το 1908.
Οι Νεότουρκοι ήταν αρνητικοί στην πολιτική του Σουλτάνου και προσπάθησαν να προωθήσουν μια νέα ταυτότητα για το κράτος και την κοινωνία.
Ισχυρίζονταν ότι οι Μουσουλμάνοι παραμελούνται για χάρη των μη-μουσουλμάνων και ότι έχουν δημιουργηθεί ανισότητα εις βάρος των Τουρκικών και άλλων Μουσουλμανικών στοιχείων της Αυτοκρατορίας.
Προσπάθησαν να κάνουν μια σύνθεση του μοντερνισμού με το Ισλάμ και έδωσαν και πάλι έμφαση στο Ισλάμ. Σαν την απαραίτητη βάση του Οθωμανικού κράτους και της κοινωνίας.
Εμπνεόμενοι από τους νεο-Οθωμανού του 1876, συζητούσαν την ιδέα του «Ittihad-i Islam» (Παν-ισλαμισμός) η οποία ισοδυναμούσε με «Ισλαμικό εθνικισμό».
Ας μη λησμονούμε ότι η λέξη Τούρκος, όπως και η Τούρκικη εθνική συνείδηση, αναπτύχθηκε αργά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όπου οι μη-μουσουλμάνοι αποτελούσαν το 40% του πληθυσμού.
Επικράτηση του Κινήματος
Οι λόγοι που οδήγησαν στην επικράτηση του κινήματος των Νεοτούρκων σχετίζονται άμεσα με την οικονομική κρίση της Αυτοκρατορίας, στις αρχές του 20ού αιώνα. Καθώς και με την ιδιαίτερη θέση του στρατού στην Οθωμανική κοινωνία.
Η οικονομική κρίση της χώρας (έλλειψη ρευστότητας, επενδυτικών κεφαλαίων, και χρόνια ελλείμματα του κρατικού προϋπολογισμού), η επιδείνωση του δημοσιονομικού ελλείμματος και οι άσχημες κλιματολογικές συνθήκες του 1907, με τις συναφείς επιπτώσεις στον αγροτικό τομέα και τη μείωση των εξαγωγών των αγροτικών προϊόντων, προκάλεσαν επιδείνωση του ελλείμματος στο εμπορικό ισοζύγιο της αυτοκρατορίας.
Αδυνατώντας το κράτος να πληρώσει τους μισθούς των στρατιωτικών, όξυνε την ήδη υπάρχουσα δυσαρέσκεια προς το καθεστώς του Σουλτάνου.
Τέλος, οι εξελίξεις στη Μακεδονία με τα αντιμαχόμενα κινήματα Ελλήνων, Σέρβων και Βουλγάρων, όπου οι Έλληνες έδωσαν αγώνα για να αντικρούσουν την αγριότητα των Βούλγαρων, θεωρήθηκαν ως ακόμα μια ένδειξη έλλειψης υποστήριξης του στρατού από την κυβέρνηση του Σουλτάνου, που οδήγησαν στην ενίσχυση των επαναστατικών του τάσεων.
Αξιοσημείωτο είναι πως οι Νεότουρκοι επιχείρησαν να εκτουρκίσουν όλους τους πληθυσμούς του Ευρωπαϊκού τμήματος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας
Η Μακεδονία
Αρχικά, σε αρκετές περιπτώσεις οι Νεότουρκοι προσπάθησαν να προσεταιριστούν τους Βαλκανικούς λαούς και ιδίως τους Έλληνες. Τις αντάρτικες ομάδες των οποίων χρησιμοποίησαν συχνά, ώστε να διασχίζουν με ασφάλεια τη Μακεδονία.
Οι διαβαλκανικές προστριβές της περιόδου, ήταν επίσης η κατάλληλη ευκαιρία για την εφαρμογή μιας πολύπλοκης εξωτερικής πολιτικής. Στόχος της οποίας υπήρξε η ενίσχυση της Βαλκανικής έριδας. Μέσω μιας υποθετικής προστασίας, σε περίπτωση επικείμενης εισβολής κατά Βαλκανικής χώρας από μία άλλη.
Στη συνέχεια όμως, βλέποντας ότι η ολοκληρωτική επικράτηση του Ελληνισμού στη Μακεδονία απειλούσε ακόμη και την Τουρκική παρουσία, οι Νεότουρκοι επέδειξαν ιδιαίτερα ευνοϊκή στάση απέναντι στο Βουλγαρικό Κομιτάτο. Επιτρέποντας βιαιότητες κατά των Ελληνικών πληθυσμών, που προκάλεσαν την εκ νέου Ελληνική αντάρτικη δράση.
Η Τουρκία σήμερα
Στις μέρες μας πλέον, καθώς η ιστορία επαναλαμβάνεται, να σημειώσουμε ότι ο πρώην πρωθυπουργός και διπλωμάτης, Αχμέτ Νταβούτογλου, είναι από τους πολιτικούς που διαμόρφωσε ουσιαστικά και εισήγαγε στην κυβέρνηση του «Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης» του Ρ.Ταγίπ Ερντογάν, το δόγμα του νεο-Οθωμανισμού.
Ο νέο-Οθωμανισμός φαίνεται να ξεπηδάει από το παρελθόν
Αποτελεί μια «μοντέρνα» εκδοχή του παν-τουρκικού δόγματος, αλλά και μια επικαιροποίηση της περιόδου του «Tanzimat» του Οθωμανικού παρελθόντος.
Ενώ ο σημερινός πρόεδρος της χώρας Ρ.Ταγίπ Ερντογάν δεν έχει κρύψει τον θαυμασμό του προς τον Αμπντούλ Χαμίτ B’, τον Σουλτάνο χαλίφη. Τη φωτογραφία του οποίου χρησιμοποιεί συχνά σε προπαγανδιτικά video ,του ένδοξου Οθωμανικού παρελθόντος.
Γιώτα Χουλιάρα
Geopolitics & Daily News