Η γυμναστική και ο αθλητισμός στις πόλεις του Πόντου, ήταν βασικό στοιχείο της κοινωνικής ζωής και θωράκισης της Ελληνικότητας. Καθώς ήταν έννοιες συνυφασμένες με την παιδεία και το Ελληνικό πνεύμα.
Η δυναμική εικόνα της άθλησης στον Πόντο
Γυμναστική και αθλητισμός
Κατά την περίοδο του «Τανζιμάτ» (δηλαδή των μεταρρυθμίσεων που υιοθετήθηκαν από την οθωμανική εξουσία το 1839), άνθισε ο Ελληνισμός σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Πόντο.
Τότε ιδρύθηκαν σχολεία, ημιγυμνάσια, αστικές σχολές, γυμνάσια, παρθεναγωγεία, φροντιστήρια (Τραπεζούντας, Αργυρούπολης), σύλλογοι, αθλητικά σωματεία κ.α.
Γυμναστική και αθλητισμός ήταν συνυφασμένες έννοιες με την παιδεία και το Ελληνικό πνεύμα και καθοδήγησαν μαζί με την πίστη τον Ελληνισμό στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς.
Για την ύπαρξη αθλητικών σωματείων στον Πόντο, πολύ πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή, μας πληροφορεί με άρθρο του, στην εφημερίδα «ΝΙΚΗ», ο Δημητρός Δάλλας. Ο οποίος μεταξύ άλλων έγραφε:
«Επιφυλασσόμεθα εις το προσεχές, ν΄ ασχοληθώμεν και να γνωρίσωμεν εις τον Ελλην, αθλητικόν κόσμον και τα εν τη Κωνσταντινουπόλει πέριξ και τα ανά τον Πόντον αθλητικά σωματεία, προς δε να ερευνήσωμεν οποίαν εθνοφελή επίδρασιν, επί των εκεί υποδούλων ομογενών δύνανται να εξασκήσωσιν οι σύλλογοι ούτοι και ποίοι πολυτιμότατοι εθνικοί παράγοντες ενότητος της ημετέρας φυλής δύνανται ν΄ αποβώσιν καταλλήλως ενισχυόμενοι και υλικώς προστατευόμενοι υπό της πολιτείας και των ανωτέρων εν τη ελευθέρα αθλητικών κύκλων»
Ενώ ο Πέτρος Λινάρδος έγραψε στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ»:
«Αρκεί η παράθεση της δράσης και των ενεργειών συλλόγων και άλλων φορέων των πόλεων του Ελληνικού Πόντου, κυρίως στην παράλια ζώνη της Μαύρης Θάλασσας. Για να καταδειχθεί η συνεχής μέριμνα για την άθληση ως βασικό στοιχείο της κοινωνικής ζωής και θωράκισης της Ελληνικότητας»
Αθλητικά σωματεία
Στον Πόντο ιδρύθηκαν αθλητικά σωματεία:
- 1882: Στην Τραπεζούντα ιδρύεται η Αδελφότητα Φιλομαθών Νέων «Πρόοδος». Μέσα στους σκοπούς του σωματείου ήταν και η άσκηση του σώματος των νέων, με την ίδρυση γυμναστηρίου.
- 1890: Ιδρύεται ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος «Προμηθεύς». Ο πρώτος πρόεδρος του συλλόγου Αριστείδης Ιεροκλής ιδρύει και γυμναστήριο. Σε επιστολή του στο σύλλογο Μικρασιατών της Αθήνας «Ανατολή», ο πρωτοπόρος εκείνος εκπαιδευτικός έγραφε:
«Σκοπός του συλλόγου ημών είναι η δι’ ίδρύσεως γυμναστηρίου διάδοσις τής γυμναστικής παρ’ ημίν και η διά καταρτισμού αναγνωστηρίου και εντευκτηρίου και δια διοργανώσεως δημοσίων διαλέξεων πνευματική ανάπτυξις των μελών αυτού»
Τη μεγάλη σημασία που έδινε ο «Προμηθεύς» στη γυμναστική και άθληση των νέων καταδεικνύεται και από τις πολλές διαλέξεις. Όπως αυτή του ποιητή μας Στέλιου Σπεράντζα «Περί σχολικής γυμναστικής». Το 1908 είχε αναλάβει την οργάνωση και λειτουργία των σχολείων της Ροδόπολης του Πόντου.
- 1904: Ο δάσκαλος Γ. Μανωλάκης ανέλαβε να διδάξει γυμναστική στο γυμνάσιο της Τραπεζούντας (ο οποίος από το 1907 δίδασκε και στο κολλέγιο “ΠΟΝΤΟΣ” της Μερζιφούντας).
Επίσης στην Τραπεζούντα υπήρξε ο γυμναστικός σύλλογος «Ακρίτες», οι αθλητές του οποίου, μετά την εγκατάλειψη της πόλης από το Ρρωσικό στρατό και την παράδοσή της στους Οθωμανούς, διέλυσαν το σύλλογο και κατέφυγαν στη Ρωσία, το 1918.
Τη δημιουργία συλλόγων, καθώς και γυμναστηρίου με όργανα, καταγράφει και ο νεαρός τότε συγγραφέας Δημήτρης Ψαθάς.
Αθλητικός Σύλλογος «ΠΟΝΤΟΣ»
Μερζιφούντα: Η ονομαστή αυτή πόλη της Αμάσειας, με το ιστορικό σωματείο «ΠΟΝΤΟΣ» και το έμψυχο δυναμικό 140 νεαρών αθλητών, διατηρούσε και μουσικό τμήμα.
Ο αθλητικός σύλλογος «ΠΟΝΤΟΣ» προήλθε από τη συνένωση δύο σωματείων, του αθλητικού και φιλεκπαιδευτικού συλλόγου της πόλης το 1909. Τα μέλη του συλλόγου διακήρυτταν με πάθος την ορθόδοξη πίστη και την Ελληνική εθνικότητα:
«Είμεθα και ότι πας ομόφυλος όφειλε να είναι… πιστά της ορθοδοξίας τέκνα, Έλληνες και ένθερμοι υποστηρικταί και ζηλωταί της γλώσσης μας»
Ο «ΠΟΝΤΟΣ» επεδίωκε τη συνεργασία με το σωματείο των Μικρασιατών της Αθήνας «ΑΝΑΤΟΛΗ», επιδιώκοντας ηθική αλλά και υλική υποστήριξη.
Δυστυχώς οι αθλητές του απαγχονίστηκαν το 1921, αφού κρίθηκαν ένοχοι από τα λεγόμενα «Δικαστήρια Ανεξαρτησίας» της Αμάσειας.
Η κατηγορία που τους βάρυνε ήταν οι φανέλες του συλλόγου με οριζόντιες λευκές και γαλάζιες ρίγες που θύμιζαν την Ελληνική σημαία. Στο στήθος είχαν ζωγραφισμένο το Ελληνικό γράμμα «Π». Επίσης κατηγορήθηκαν για κατοχή υλικού που κρίθηκε ως επαναστατικό.
Σύλλογοι και υποδομές
Σαφράμπολη, η βυζαντινή Θεοδωρούπολη. Η πόλη που το 1994 αναγνωρίστηκε επίσημα ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, όχι μόνο είχε καθιερώσει το μάθημα της γυμναστικής, αλλά δημιούργησε και γυμναστήριο στον κήπο της «Αστικής Σχολής», εφοδιασμένο με δίζυγο, μονόζυγο και δοκό.
- Στην Αμισσό (Σαμψούντα) συναντάμε τον «Πανευξείνειο Ελληνικό Σύλλογο». Στην πόλη μαρτυρείται η ύπαρξη και του αθλητικού συλλόγου «ΑΤΛΑΣ» και του συλλόγου «ΟΡΦΕΥΣ», που διέθετε μουσικό τμήμα, θεατρικό όμιλο και ποδοσφαιρική ομάδα.
- Στην Σινώπη συναντάμε το 1908 τον Ελληνικό εθνικό σύνδεσμο «Μιθριδάτης», με τμήματα μουσικό, γυμναστικό, φιλεκπαιδευτικό και εμπορικό.
- Στην Κερασούντα, το γυμνάσιο της πόλης διέθετε κολυμβητήριο διαστάσεων 25Χ25, ειδική αίθουσα για χειμερινό γυμναστήριο, καθώς και για τους μεγάλους χορούς της κοινότητας.
- Στα Κωτύωρα (Ορντού) ιδρύθηκε ο Γυμναστικός Σύλλογος «ΗΡΑΚΛΗΣ». Στο γυμναστήριο διδάσκονταν σουηδική και ενόργανη γυμναστική.
Επίσης στην Ίμερα, μεταξύ των σκοπών της Φιλοπτώχου Αδελφότητος ήταν και η ίδρυση γυμναστηρίου, όπως άλλωστε και σε πολλές άλλες πόλεις του Πόντου.
Τέλος, να σημειωθεί πως το Ποντιακό ανθρώπινο δυναμικό, μετά τον ξεριζωμό του Μικρασιατικού Ελληνισμού, έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στην αναμόρφωση και εξέλιξη του Ελληνικού αθλητισμού κατά τον Μεσοπόλεμο. Βασικά στον ποδοσφαιρικό χώρο, αλλά και σε άλλα αθλήματα.