Ένα από τα πρώτα μέρη που συνήθως γνωρίζει κάποιος που δεν είναι από τη Θεσσαλονίκη, είναι η Καλαμαριά. Σήμερα η Καλαμαριά αποτελεί μια από τις πιο καλές και από τις πιο ακριβές συνοικίες της πόλης. Όμως δεν ήταν πάντα έτσι…
Ο μέγας συνοικισμός της Καλαμαριάς, η λαμπρή αυτή νέα Ποντιακή πρωτεύουσα
Η ιστορία της Καλαμαριάς
Η ζώη στην περιοχή αυτή άνθισε, πριν ιδρυθεί η Θεσσαλονίκη από τον Κάσσανδρο, το 315 π.Χ. Συγκεκριμένα στο ακρωτήριο του Δήμου Καλαμαριάς (το Καραμπουρνάκι), οι αρχαιολογικές ανασκαφές και έρευνες, αποδεικνύουν την ύπαρξη ενός προϊστορικού οικισμού.
Ο οικισμός αυτός γνώρισε μεγάλη ακμή τον 5ο π.Χ. αιώνα, αφού από τα ευρήματα αποδεικνύεται η επικοινωνία του με τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, την Αττική, την Ιωνία και τα νησιά του Αιγαίου
Το τοπονύμιο «Καλαμαριά» πρωτοεμφανίζεται το έτος 1083, σε έγγραφο της μονής Ξενοφώντας και αναφέρεται στη Νοτιοανατολική περιοχή της Θεσσαλονικής.
Η ονομασία «Καλαμαριά» πιθανότητα προήλθε από παράφραση του όρου «Καλή μεριά» – ωραία μέρη, ωραίοι τόποι. Η άποψη αυτή ενισχύεται από το ότι σε πολλές αναφορές η Καλαμαριά περιγράφεται ως ο τόπος με την πλούσια βλάστηση, τους εύφορους αγρούς, την αφθονία καρπών, αμπελώνων και λουλουδιών.
Ο οικισμός προσφύγων
Ο οικισμός δημιουργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1920, για να στεγάσει τους πρόσφυγες από την Ελληνική ομογένεια στη Γεωργία και την Μικρά Ασία. Οι οποίοι στάλθηκαν δια της βίας στην Ελλάδα, ως αποτέλεσμα του Ελληνοτουρκικού Πολέμου.
Το 1920 έγιναν οι πρώτες εγκαταστάσεις πληθυσμών προσφύγων. Ωστόσο ο πραγματικά μαζικός εποικισμός έγινε μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Συνολικά υπολογίζεται ότι μέχρι και 100.000 πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, κυρίως στα προάστια.
Πολλοί από αυτούς, κυρίως Ποντιακής καταγωγής εγκαταστάθηκαν στην Καλαμαριά
Αναμφίβολα, απ’ όλα τα προσφυγικά στοιχεία το πιο ζωντανό, αν και βαρύ κάπως σε όλα του, αποδείχτηκαν οι Πόντιοι.
Ο μέγας συνοικισμός της Καλαμαριάς, η λαμπρή αυτή νέα Ποντιακή πρωτεύουσα, όπου ζει όσο πουθενά αλλού το Βυζάντιο και η Τραπεζούντα, ξεπήδησε μέσα από αφάνταστες κακουχίες αλλά και αρρενωπό, αθέατο, πείσμα.
Σώζονται φωτογραφίες με τις κωνικές σκηνές των Ποντίων, μέσα στην τότε ερημιά της περιοχής. Τις βλέπεις σήμερα και δεν πιστεύεις στα μάτια σου. Πότε έγιναν και πότε πάλιωσαν όλα αυτά, σχεδόν συνομήλικα ή και νεότερά μας, ώστε να γκρεμίζονται κιόλας για να δώσουν τη θέση τους σε σύγχρονα;
Η Καλαμαριά σήμερα…
Στις μεγάλες εθνικές γιορτές, η δοξολογία στη Μητρόπολη της Καλαμαριάς, τον Ιερό Ναό του Σωτήρος, παίρνει μια παλαιά κοινοτική γνησιότητα και αίγλη, που όσο κι αν δεν την έζησες, ξαφνικά κυριεύεσαι και τη νιώθεις.
Λάβαρα που θυμίζουν Ελληνικές πολιτείες εξαιρετικά κάποτε ανθηρές, μα και ποτάμια αίματος που διαβαίνουν, σημαίες που κρατιούνται με πίστη, και όχι άδικη, αιώνιων νοσταλγών, προεδρεία διάφορα που ατενίζουν τους νεαρούς βλαστούς και το υπόλοιπο πλήρωμα με αυστηρό και επίσημο μάτι.
Ατμόσφαιρα αρρενωπή, όπου η κρυφή νοσταλγία, η κάποια πίστη στην επιστροφή, ο σεβασμός και το φιλότιμο, συνθέτουν την αρμονία της. Μονάχα στη σημερινή ιωνική πρωτεύουσα, τη Νέα Σμύρνη και μάλιστα την Εστία της, συνάντησα πολύ πιο απροκάλυπτη, απερίφραστη, τη λαχτάρα και την πίστη στην επιστροφή.
Εδώ είναι μπασμένοι οι άνθρωποι, ξέρουν καλά τα πράγματα, δεν έχουν πέραση τα κηρύγματα περί δήθεν πολιτικού ρεαλισμού και οι χλευασμοί της πολιτικής για την ανάκτηση. Τώρα που με τους απύθμενης ελαφρότητας τυχοδιωκτισμούς τους μας έχουν ρίξει στο βάραθρο, θέλουν με κάθε τρόπο να ξεχαστεί το πράγμα. Ως κάτι το ασήμαντο, ακόμα και το τελείως πια ντεμοντέ, μια και τόσο πολύ δεν συμφέρει στο βόλεμά τους, πάνω στο κορμί της πατρίδας.
Ιδιαίτερα συγκινητική στην Καλαμαριά είναι η παρέλαση, που ακολουθεί τη δοξολογία. Μετά τα τυπικά τμήματα, σχολεία και διμοιρίες τιμητικές, διέρχονται ορμητικά οι νέοι Πόντιοι. Με τις πατροπαράδοτες στολές, τα βυζαντινά λάβαρα και τις παλιές σημαίες, μέσα σε μια αποθέωση από μέρους του κόσμου. Που προτιμάει χίλιες φορές να μείνει εκεί, παρά να δει τη μεγάλη παρέλαση κάτω στην πόλη, όσο μεγαλόπρεπη κι αν προμηνύεται.
Ο Πόντος είχε αναπτύξει καταπληκτική ένοπλη αντίσταση εναντίον των φρικτών δυναστών του. Οι Πόντιοι αυτούς τους ξέρουν καλά και δεν τους υπολογίζουν. Εμείς οι άλλοι είμαστε που δεν ξέρουμε ούτε τον Πόντο, ούτε την ιστορία του, ενώ γνωρίζουμε και το τελευταίο χωριουδάκι της αρχαιότητας. Κι αυτό όχι τόσο γιατί ανήκει στην αρχαιότητα, αλλά γιατί βρίσκεται σε ορισμένο χώρο.
Οι Πόντιοι είναι σήμερα περίπου 1.500.000 άτομα σε όλη την Ελλάδα Από αυτά τα 1.200.000 βρίσκονται στη Βόρεια Ελλάδα. Με βαθύ σεβασμό αναφέρω το μεγάλο εθνικό σωματείο τους «Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης».
Απόσπασμα από το βιβλίο «Το δικό μας αίμα» του Γιώργου Ιωάννου – Αθήνα 1980
Διαβάστε επίσης: Εκκλησία για τον «άστεγο» πολιούχο των Ποντίων
Φωτογραφία άρθρου: Αεροφωτογραφία της Καλαμαριάς που καλύπτει την περιοχή από το Καραμπουρνάκι μέχρι και την Αρετσού, περίπου το 1916.