Σε απόσταση περίπου 20 χιλιομέτρων από την Κοζάνη, βρίσκεται η «Νεράιδα». Ένας παραλίμνιος γραφικός οικισμός, αμφιθεατρικά χτισμένος στη πλαγιά ενός λόφου ύψους 280 μέτρων.
Το παραλίμνιο Ποντιακό χωριό που έχτισαν οι πρόσφυγες αναζητώντας εύφορη γη
Ένας δημοφιλής τουριστικός προορισμός κάθε εποχή του χρόνου, λόγω της καταπληκτικής θέας που προσφέρει στην τεχνητή λίμνη Πολυφύτου και τη γέφυρα των Σερβίων, μία από τις μακρύτερες της Ελλάδας. Είναι όμως και μία τοποθεσία που έχει να «διηγηθεί» τη δική της ξεχωριστή ιστορία.
Από τη Σεβάστεια στην Κοζάνη
Η ευρύτερη περιοχή της Νεράιδας φαίνεται ότι πρωτοκατοικήθηκε στα Ρωμαϊκά χρόνια, ωστόσο η ίδια έχει πολύ μικρότερη «ηλικία». Ιδρύθηκε από πρόσφυγες που ξεριζώθηκαν από την περιοχή της Σεβάστειας μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και έφτασαν στα Λεύκαρα της Κοζάνης.
Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα Βαΐζογλου, κάτοικο του χωριού και πρώην πρόεδρο της κοινότητας, το 1929 μετεγκαταστάθηκαν στη «Νεράιδα» και 15 οικογένειες από τη Γιάγκοβα. Χωριό πέντε χιλιόμετρα νότια της Σιάτιστας, το οποίο σήμερα δεν υπάρχει.
Η «Νεράιδα» απέχει μόλις 20 χιλιόμετρα έξω από την Κοζάνη και 142 χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη
Μετά την ίδρυση αυτού του Ποντιακού χωριού, οι κάτοικοι του αποφάσισαν να κατέβουν το λόφο και να στήσουν τα σπιτικά τους κοντά στον Αλιάκμονα, για να εκμεταλλευτούν την εύφορη γη που τους προσέφερε το υγρό στοιχείο του ποταμού.
Καλλιέργησαν τα χωράφια και ασχολήθηκαν την κτηνοτροφία. Ωστόσο, το 1973, λόγω της δημιουργίας της λίμνης Πολυφύτου, αναγκάστηκαν να μετακινηθούν, καθώς το χωριό θα πλημμύριζε. Αρκετοί δεν θέλησαν να παραμείνουν και επέλεξαν να μετακομίσουν στην Κοζάνη, την Ημαθία, τη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα, ακόμη και στο εξωτερικό.
Αναφέρει ο κ. Ξενοφώντας Βαΐζογλου…
«Για τους κατοίκους ήταν σπαραγμός ψυχής να εγκαταλείψουν ό,τι είχαν ξαναδημιουργήσει. Αντιστάθηκαν και κάποιοι κλείστηκαν στα κρατητήρια της Κοζάνης.
Πολύ γρήγορα το νερό κατέκλυσε τα σπίτια, δεν πρόλαβαν ούτε το βιος τους να πάρουν. Όλα θάφτηκαν κάτω από το νερό, δεν μπόρεσαν όμως να θάψουν την ατσάλινη θέληση των κατοίκων για δημιουργία και ζωή»
Η ονομασία του χωριού
Σύμφωνα με ένα διαδεδομένο τοπικό θρύλο, η ονομασία του χωριού προέρχεται από νεράιδες που εμφανίζονταν μόλις έδυε ο ήλιος, κατηφόριζαν τον λόφο και περικύκλωναν το χωριό, για να το προστατέψουν.
Οι ιστορίες αυτές γοητεύουν με το λαογραφικό τους ενδιαφέρον. Άλλωστε όποιος γνωρίζει σε βάθος την παράδοση των Ποντίων ξέρει ότι βρίθει τέτοιων πλασμάτων.
Με βάση μία άλλη εκδοχή, όταν οι νέοι του χωριού περνούσαν την παλιά γέφυρα του χωριού, οι νεράιδες του ποταμού τους προέτρεπαν, σαν άλλες Σειρήνες, να πέσουν στο ποτάμι, για να τις συναντήσουν.
Ωστόσο το πιθανότερο είναι ότι οι πρόσφυγες προσανατολίζονταν να ονομάσουν το χωριό σε «Νέα Ηράκλεια», μέχρι που ο τότε Δεσπότης Σερβίων & Κοζάνης Ιωακείμ αντιπρότεινε το «Νεράιδα».
Ο κ. Βαΐζογλου αναφέρει χαρακτηριστικά…
«Το 1934, έγιναν τα εγκαίνια του χωριού από τον μακαριστό δεσπότη Ιωακείμ της Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης. Ο οποίος ενθουσιασμένος από το φυσικό κάλος και τις πολλές πηγές, οι οποίες υπήρχαν στις όχθες του ποταμού, προέτρεψε να μετονομαστεί το χωριό σε Νεράιδα»
Ένας γραφικός οικισμός
Η παλιά Νεράιδα ήταν χωριό περίπου 300 κάτοικων, οι περισσότεροι γεωργοί, κτηνοτρόφοι και μάστορες. Η σημερινή «Νεράιδα» έχει πολύ λιγότερους κατοίκους, αλλά παραμένει ένας γραφικός οικισμός που δεν του λείπει τίποτε.
Ταβέρνες και καφετέριες, ενοικιαζόμενα δωμάτια και κεραμιδωτά σπιτάκια, στενά δρομάκια «πνιγμένα» στο πράσινο. Μία πλούσια αγιογραφημένη εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο, ένα μνημείο προς τιμήν του Ποντιακού Ελληνισμού και μία όμορφη κεντρική πλατεία με το χαρακτηριστικό ρολόι της πάνω σε μία αψίδα.
Ο Άγιος Γεώργιος είναι ο πολιούχος της Νεράιδας
Τα νερά της λίμνης αλλάζουν χρωματισμούς με βάση τις «διαθέσεις» του καιρού. Πότε μπλε, πότε γκρι, πότε πράσινα, μερικές φορές άγρια, μα τις περισσότερες ήρεμα και γαλήνια.
Και όταν μετά τις ασταμάτητες βροχές της περιοχής αντικατοπτρίζεται σε αυτήν το πανέμορφο ουράνιο τόξο, τότε γίνεται μαγική. Προσφέροντας το καλύτερό της θέαμα, σε μια προσπάθειά της να «εξιλεωθεί» για όλα όσα άθελά της «προκάλεσε».
Το μνημείο του Κοτζά Αναστάς
Τέλος, άμεσα σχετιζόμενο με το παρελθόν των κατοίκων της Νεράιδας είναι το μνημείο του Κοτζά Αναστάς (Μέγας Αναστάσης), το οποίο στήθηκε το 2015 ώστε να τιμηθεί ο οπλαρχηγός Αναστάσιος Παπαδόπουλος.
Ο Κοτζά Αναστάς έμεινε στην Ποντιακή μνήμη ως «ο Τελευταίος Ακρίτας». Για τους πληθυσμούς του δυτικού Πόντου ήταν κάτι σαν τον δικό τους Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.
Ο Κοτζά Αναστάς ηγήθηκε της Ποντιακής αντίστασης κατά της τουρκικής καταπίεσης. Παρά το νεαρό της ηλικίας του, ήταν μια χαρακτηριστική φιγούρα ακόμα και για τους Τούρκους, καθώς συνήθιζε να πολεμά με μαχαίρι, κρατώντας στο άλλο του χέρι Ελληνική σημαία με τον Ποντιακό αετό.
Διαβάστε επίσης: Τα Ποντιακά χωριά της Αιτωλοακαρνανίας
Πηγή φωτογραφιών: Michael Miller