Στις πλαγιές του Βερμίου, κοντά στο χωριό Καστανιά, βρίσκεται το πνευματικό κέντρο του Ποντιακού Ελληνισμού, η Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά. Πρόκειται για έναν από τους σπουδαιότερους προσκυνηματικούς τόπους ολόκληρης της Ελλάδας.
Μια ιστορία, μια παράδοση και ένας θρύλος αγκαλιάζουν το σύμβολο του Πόντου, την Παναγία Σουμελά
Η θαυματουργή εικόνα
Οι πρώτες εικόνες του Ευαγγελιστή Λουκά ήταν της Παναγίας, καθώς κάποια μέρα ένιωσε την επιθυμία να ζωγραφίσει την Παναγία και γι’ αυτό και της το ζήτησε και «πήρε την ευλογία της». Η Παναγία, είδε την πρώτη εικόνα και του είπε ότι ήταν πολύ καλή, όμως είχε ένα έλλειμμα πολύ σημαντικό. Εικονιζόταν μόνη της, δεν είχε ζωγραφίσει ο Λουκάς τον Ιησού Χριστό, βρέφος.
Ο Ευαγγελιστής Λουκάς έκανε και δεύτερη εικόνα, την οποία έκανε με κερί και μαστίχα στο ένα από τα δύο ξύλα που έμειναν. Στο τελευταίο ξύλο που είχε μείνει, ο Ευαγγελιστής Λουκάς έκανε με χρυσό και ασήμι, την τρίτη εικόνα.
Η μία από τις τρεις εικόνες της Παναγίας που χάραξε πάνω σε ξύλο ο Ευαγγελιστής Λουκάς και διασώζονται, είναι η Παναγία Σουμελά. Από τις άλλες δύο, η μία βρίσκεται στη Μονή Κύκκου της Κύπρου και η άλλη στη Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου.
Η εικόνα της Σουμελά, βρέθηκε μετά το θάνατο του Λουκά στην Αθήνα και για αυτό το λόγο, αρχικά είχε ονομαστεί ως η Παναγία η Αθηνιώτισσα.
Η Ιερά Μονή στο Βέρμιο
Η Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά στο Βέρμιο ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Ποντιακής καταγωγής συγγραφέα Φίλωνα Κτενίδη και του σωματείου «Παναγία Σουμελά». Στη προσπάθεια αναβίωσης της ιστορικής Μονής της Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα, που μέχρι το 1922, υπήρξε ο οδηγός, ο παρηγορητής, ο συμπαραστάτης, το καταφύγιο και ο εμψυχωτής των Ποντίων.
Το 1931, τα κειμήλια μαζί με την εικόνα της Παναγίας μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα. Έπειτα από τη μεσολάβηση του Ελευθερίου Βενιζέλου και με τη συμβολή μοναχών που γνώριζαν τον τόπο φύλαξης τους.
Η Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά του Βερμίου θεμελιώθηκε το 1951. Σε έκταση που παραχώρησαν οι κάτοικοι του χωριού Καστανιά, που κατάγονται από τον Πόντο. Ενώ τα εγκαίνια της πραγματοποιήθηκαν το 1952.
Εκεί «θρονιάστηκε» και η περιώνυμη εικόνα, μαζί με τα υπόλοιπα κειμήλια
Το καθολικό είναι μεγαλοπρεπής ναός βυζαντινού ρυθμού και στο εσωτερικό του φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Θεωρείται έργο του Ευαγγελιστή Λουκά και προέρχεται από την ιστορική μονή του Πόντου.
Το συγκρότημα σήμερα περιλαμβάνει δύο ναούς, πολλούς ξενώνες και κάθε είδους βοηθητικές εγκαταστάσεις για την εξυπηρέτηση επισκεπτών και προσκυνητών. Επίσης, λειτουργεί πλούσια βιβλιοθήκη, καθώς και εκθετήριο πολύτιμων εκκλησιαστικών σκευών, εικόνων και αμφίων.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου
Η Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά στο Βέρμιο είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου.
Κάθε χρόνο τον Δεκαπενταύγουστο, στη γιορτή της Παναγίας, συρρέουν στις πλαγιές του Βερμίου χιλιάδες επισκέπτες (Πόντιοι και μη) από όλη την Ελλάδα. Προκειμένου να προσκυνήσουν την Παναγία Σουμελά, αλλά και να παρακολουθήσουν τις εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται στον περιβάλλοντα χώρο.