Ο αριθμός σαράντα (40) τόσο στην Αρχαία Ελληνική όσο και στην Ποντιακή ηθογραφία συναντάται πολύ συχνά. Ως ένας απόλυτος αριθμός, με ποσοτική – παραγωγική και φιλοσοφική σημασία, τόσο στην θρησκευτική όσο και στην λαϊκή παράδοση.
Γιατί ο λαός χρησιμοποιεί κατά κόρον τον αριθμό Σαράντα και όχι κάποιους άλλους αριθμούς;
Θα μπορούσε να διερωτηθεί κάποιος, γιατί ο λαός χρησιμοποιεί κατά κόρον τον αριθμό Σαράντα και όχι κάποιους άλλους αριθμούς; Αυτό παραμένει ένα αναπάντητο ερώτημα…
Η ζωή του ανθρώπου αρχίζει ουσιαστικά Σαράντα ημέρες μετά τη γέννηση του, αφού τότε παραδίδεται στην ιέρια προστάτιδα των παιδιών. Το ίδιο χρονικό διάστημα στην Ποντιακή ηθογραφία τα παιδιά παραδίδονται στον ιερέα, που μετά από την ευλογία του μπορούν να έρθουν σε επαφή με τους ανθρώπους.
Θρησκευτικές παραδόσεις
Ίσως έρχεται από τις αρχαίες λατρείες και τις θρησκευτικές παραδόσεις. Ίσως ακόμα να επικράτησε λόγω του εύηχων και μετρικών φθόγγων, που εμπεριέχει.
Όπως και να έχει ο αριθμός αυτός άρχισε να οριοθετεί το πληθωρικό μέτρο, καθώς και την κοπιαστική δοκιμασία του ανθρώπου στο χρόνο. Όπως ήταν η απομόνωση του Μωυσή για σαράντα μερόνυχτα στο όρος Σινά. Ακόμα, για σαράντα μέρες νήστεψε ο Ιησούς στην έρημο της Γαλιλαίας.
Σε μια αντίστοιχη δοκιμασία υποβλήθηκε και ο μαθηματικός Πυθαγόρας, προκειμένου να συγκεντρωθεί στην επιστήμη του.
Ο ίδιος αριθμός πιστεύεται πως οριοθετεί το χρόνο κατά τον οποίο μπορούν να γίνουν αλλαγές και σημαντικά πράγματα. Ακόμα και στην ιατρική, όπου ο χρόνος ίασης ορίζεται συνήθως σε σαράντα ημέρες.
Και το πιο σημαντικό, τόσο το γεγονός της γέννησης όσο και του θανάτου, ανοίγουν και κλείνουν με τις σαράντα ημέρες
Ο αριθμός Σαράντα στον Πόντο
Στον αρχαιοπρεπή Πόντο συναντάμε τη δύναμη αυτού του αριθμού σ’ όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Ξεκινώντας από τη γέννηση του παιδιού, όπου τόσο η λεχώνα όσο και το νεογέννητο έπρεπε να σαραντίσουν. Δηλαδή το νεογέννητο να γίνει σαράντα ημερών (σεραντάρ’) και η λεχώνα (λεχούσα) να γίνει «σερανταήμερος». Δηλαδή να σαρανταρίσει, να μείνει στο σπίτι για σαράντα ημέρες (σερανταρίζ’).
Στα μνημεία του λόγου, στον Ποντιακό πολιτισμό, χρησιμοποιούν κατά κόρον τον αριθμό σαράντα.
Επισημαίνουμε ορισμένες φράσεις:
- Για τη διαδικασία του τοκετού, είναι γνωστή η φράση «Σεράντα μαμήδες να έρχουνταν, η νύφε ξαν’ θα πονεί». Μία φράση που μαρτυρεί ότι το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον.
- Για τον ευτελή άνθρωπο το «Σεραντάβραστος». Που σημαίνει πως όσο και να τον βράσεις… δεν παίρνει νοστιμιά (αξία).
- Αντίστοιχα ο αριθμός χαρακτηρίζει τα απαξιωμένα φαγητά: «Τρίμαν τρίβραστον και μαλέζ’ σαραντάβραστον». Δηλαδή όσες φορές και να βράσει, η αξία του είναι ίδια.
Ο ίδιος αριθμός ως απόλυτο αριθμητικό ενέχει θέση περιπαικτική και εκφράζει το ατυχές:
- «Σα σεράντα μίαν εξέβεν ‘ς σο κλεψίον… εκείνο πα φέγγος έτον»
Μπορεί να υποδηλώνει επίσης το απρόκοπο και το οκνηρό στη φράση:
- «Σα σεράντα χρόνια μίαν επίασεν έναν πεντικόν…»
Στην επόμενη Ποντιακή παροιμία ο αριθμός επιτείνει κάποιο γεγονός σπάνιο, που προκαλεί την έκπληξη:
- «Άρκον πα ‘ς σα σεράντα χρόνια μίαν αχπαράεται»
Στην επόμενη παροιμία διακωμωδείται ο άνθρωπος, που γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους άλλους:
- «Σεράντα χρόνια ταουλτσής και φυσά την ζουρνάν»
Τον αριθμό Σαράντα έδιναν επίσης, ως ονομασία, σε κάθε τι που ταυτίζονταν με αυτόν, όπως:
- Σεραντάρ: χωριό της Αργυρούπολης με σαράντα σπίτια.
- Σαρανταποδαρούσα: Το γνωστό ζωύφιo.
- Σαρανταρίτσα: Είδος φασολιάς, που καρποφορεί σε σαράντα ημέρες.
- Σέρανος: Στρατιωτικό αξίωμα. Αυτός που διοικεί σαράντα στρατιώτες.
Ο αριθμός Σαράντα σε Ποντιακά τραγούδια
Ο αριθμός Σαράντα συναντάται ευρέως επίσης σε πολλά Ποντιακά τραγούδια.
Είναι ιδιαίτερα γνωστός στο τραγούδι «Σαράντα μήλα κόκκινα». Το κόκκινο μήλο είναι γνωστό από την Ομηρική εποχή και τον μύθο της Έριδας, που ήταν Θεά του φθόνου και της ζήλιας. Η Έριδα με ένα μήλο, που το προόριζε για την καλλίστη, προκάλεσε τον Τρωικό πόλεμο.
Στο Ποντιακό ερωτικό τραγούδι χρησιμοποιούνται Σαράντα μήλα, ως σαγηνευτικό συγκριτικό μέγεθος:
Σαράντα μήλα κόκκινα ‘ς σ’ έναν μαντήλ’ δεμένα,
σαράντα σέβτας κι αν εφτάς ‘κ’ ευρήκ’ς κι άμον εμένα!
Ο αριθμός πολλές φορές ελάμβανε διαστάσεις σκωπτικές, όταν χρησιμοποιούνταν σε σατυρικά δίστιχα. Όπως η υπερβολικά κακιά αρραβωνιαστικιά, που στο τέλος αναγκάστηκε να την χωρίσει ο γαμπρός:
«Η παλαιέσα η νουσαλού μ’, τ’ ομμάτια τς να εβγαίν’νε, σεράντα χρόνια να νηστεύ, ντ’ εποίκεν ‘κ’ επεβγαίν’νε»
Ο μεγάλοι έρωτες στη δημοτική μούσα συνήθως εκφράζονται με υπερβατικό και ακραίο τρόπο. Ο αριθμός Σαράντα στη περίπτωση αυτή είναι ο ιδανικότερος:
«Σεράντα χρόνια νηστικός, σεράντα διψασμένος, κι όντες ακούω τ’ όνεμα σ’ ας όλια χορτασμένος»
Στα εθνικά άσματα συναντάται στην περιγραφή του Ελληνικού κάστρου. Το οποίο παραμένει απόρθητο λόγω του δαιδαλώδους της κατασκευής του:
«Σεράντα πόρτας είχεν κι όλια χάλκενα, κι εξήντα παραθύρια όλια σίδερα»
Ο αριθμός Σαράντα σύμβολο μιας μυθοπλασίας, που έχει τις ρίζες του στην μυθική Ελληνική ιστορία, συνεχίζει να είναι ζωντανός ιδιαίτερα στο Ποντιακό παραμύθι (μεσέλ’). Που σε κάθε εξιστόρηση του αρχίζει με την χρησιμότητα του σε φράσεις όπως:
«Σεράντα παλληκάρια ή σεράντα νύχτας ή σεράντα ημέρας κλπ»
Μετά την παραπάνω ηθογραφική προσέγγιση του αριθμητικού προσδιορισμού του αριθμού Σαράντα, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ανεπιφύλακτα, ότι…