Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκε ειρηνικά και με διαπραγματεύσεις, μετά την νικηφόρα προέλαση του Ελληνικού στρατού, λίγες ώρες μετά τα μεσάνυχτα της 26ης Οκτωβρίου 1912.
Η Θεσσαλονίκη ελεύθερη μετά από 482 χρόνια σκλαβιάς
Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης
Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης έγινε ειρηνικά και με διαπραγματεύσεις, μετά την νικηφόρα προέλαση του Ελληνικού στρατού ως τις παρυφές της πόλης, λίγες ώρες μετά τα μεσάνυχτα της 26ης Οκτωβρίου 1912.
Το πρωτόκολλο παράδοσης της Θεσσαλονίκης στον Ελληνικό στρατό υπογράφτηκε στο «Διοικητήριο» (κτήριο του υπουργείου Μακεδονίας Θράκης), μετά την τηλεγραφική εντολή του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου.
«Να αποδεχθήτε την προσφερομένην υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και να εισέλθητε εις ταύτην άνευ χρονοτριβής»
Η παράδοση της πόλης έγινε άνευ όρων και σύμφωνα με το άρθρο 3 του πρωτοκόλλου «Η πόλις της Θεσσαλονίκης παραδίδεται στον Ελληνικό στρατό ως την συνομολόγηση της ειρήνης».
Η παράδοση στους Έλληνες (γιατί προέλαυνε και ο βουλγαρικός στρατός με σκοπό να μπει πρώτος στην πόλη) οφείλεται, πέρα από τις νίκες του Ελληνικού στρατού και στα φιλελληνικά αισθήματα του Τούρκου στρατηγού, που επέλεξε να παραδώσει την πόλη στους Έλληνες.
Οι πανηγυρισμοί της απελευθέρωσης
Το μεσημέρι της 27ης Οκτωβρίου μπήκαν επίσημα στην πόλη, υπό δυνατή βροχή, τα πρώτα τμήματα του Ελληνικού στρατού. Τα οποία έγιναν δεκτά με ενθουσιασμό από χιλιάδες Θεσσαλονικείς που πανηγύριζαν για την απελευθέρωσή τους.
Οι πανηγυρισμοί κορυφώθηκαν την επομένη (Κυριακή 28η Οκτωβρίου 1912) όταν έφθασε στο σιδηροδρομικό σταθμό ο αρχιστράτηγος του Ελληνικού στρατού, διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος. Του έγινε μεγαλειώδης υποδοχή και έφιππος με τη συνοδεία του κατευθύνθηκε στο «Διοικητήριο», όπου δέχτηκε τις αρχές της πόλης και τους ξένους προξένους στη Θεσσαλονίκη.
Τη Δευτέρα 29 Οκτωβρίου 1912 με τρένο από τη Βέροια έφτασε στην πόλη ο βασιλιάς Γεώργιος. Όπου τον υποδέχτηκαν οι αρχές και χιλιάδες κόσμου που είχε παραταχθεί κατά μήκος των πεζοδρομίων ως την βίλα Χατζηλαζάρου, στην περιοχή της Ανάληψης, όπου κατέλυσε η βασιλική οικογένεια.
Η λαμπρή δοξολογία για την απελευθέρωση της πόλης έγινε στην εκκλησία του Αγίου Μηνά στις 30 Οκτωβρίου 1912. Παρουσία του βασιλιά Γεωργίου Α΄ που επισφράγισε την κατάληψη της Θεσσαλονίκης με τη μόνιμη παραμονή του στην πόλη, ως τη δολοφονία του, τον Μάρτιο του 1913.
Στον Ελληνικό στρατό, που συνέχισε την προέλαση στα ενδότερα, παραδόθηκαν 25.000 οπλίτες της 8ης τουρκικής στρατιάς και 1.000 αξιωματικοί. Επίσης περιήλθαν στους Έλληνες ως λάφυρα πολέμου 70 πυροβόλα, 30 πολυβόλα, 7.000 τυφέκια, 1.200 ίπποι και άφθονα υλικά επιμελητείας.
Από τις παραμονές κιόλας της απελευθέρωσης της πόλης, πολλοί μουσουλμάνοι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης, αντιλαμβανόμενοι τις εθνικοπολιτικές εξελίξεις και αλλαγές στη Μακεδονία, έπαιρναν το δρόμο της προσφυγιάς.