Το Ποντιακό θέατρο είναι ένα άγνωστο, αλλά πολύτιμο κομμάτι του νεοελληνικού θεάτρου, της τέχνης και της λαογραφίας. Έχει ρίζες βαθιές, όπως και η περήφανη φυλή των Ποντίων.
Το Ποντιακό θέατρο υπήρξε ο εκφραστής του Ποντιακού πολιτισμού
Ρωμαίικο θέατρο
Το Ποντιακό θέατρο ήταν και είναι λογοκρατούμενο. Είναι δηλαδή γλωσσικό κείμενο, που εκπέμπει, σχεδόν αποκλειστικώς, τα σημειολογικά του μηνύματα. Πρόκειται για ένα γλωσσικό κείμενο, με απαιτήσεις στην εκφορά των λέξεων, ειδικώς στην εκφορά της προσωδίας του ιδιώματος.
Το Ποντιακό θέατρο χρησιμοποίησε κυρίως την Ποντιακή διάλεκτο με τα 120 ιδιώματα της, ως όργανο εθνογνωσίας. H Ελληνική γλώσσα χρησιμοποιήθηκε με γνώση, αγάπη και σεβασμό.
Το Ποντιακό θέατρο προσπάθησε να δώσει τα πειστήρια της εθνογνωσίας, της φυλετικής καθαρότητας και της εθνικής επιβίωσης
Σε σύγκριση με άλλα είδη της θεατρικής ιστορίας μας, το «Ρωμαίικο θέατρο», ιδιωματικό ή μη, ποτέ δεν είλκυσε την προσοχή των μελετητών. Αν για το πλατύ κοινό εμπόδιο στάθηκε η διάλεκτος, για τους θεατρολόγους, τους ιστορικούς του θεάτρου και τους δασκάλους των πανεπιστημιακών θεατρικών σχολών, ποιο ήταν το εμπόδιο;
Τι εμπόδισε να γνωρίσουν το «Ρωμαίικο θέατρο» που ήταν γραμμένο στην δημοτική ή στην καθαρεύουσα; Όπως «Οι φυγάδες» του Περικλή Tριανταφυλλίδη ή το «Eιμαρμένης παίγνια» του Iωάννου Bαλαβάνη, ή το «Xαρίλαος Kομνηνός, ήτοι «Bορράς και Ανατολή» του Αλέξανδρου Zωηρού;
Στον Πόντο και στη Ρωσία
Το Ποντιακό θέατρο εντοπίζεται σε δύο χώρους:
- Ο πρώτος είναι ο μικρασιατικός Πόντος (Tραπεζούντα, Kερασούντα), όπου γεννήθηκε στις αρχές τού 18ου αιώνα. Εκεί έχουμε το πρώτο τυπωμένο Ποντιακό θεατρικό έργο, το «Eιμαρμένης παίγνια» του Kερασούντιου Iωάννου Bαλαβάνη, το 1860.
- O δεύτερος χώρος είναι η Ρωσική επικράτεια πρώτα, στα χρόνια τσαρικής αυτοκρατορίας και μέχρι το 1917. Στη συνέχεια από την Οκτωβριανή Επανάσταση μέχρι και την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, οπότε έχουμε την περίοδο του «Ποντιακού Σοβιετικού θεάτρου» (1917- 1985).
Οι θεμελιακές αρχές της ιδεολογικής σύνταξης του Ποντιακού θεάτρου στην τσαρική Ρωσία είναι: η μυθολογία του απώτερου ιστορικού παρελθόντος και της αδιάλειπτης συνέχειας του Ελληνισμού, ο αρχαίος Ελληνικός πολιτισμός, ο Ρωμαίικος πολιτισμός της Mικρασίας – γέφυρα προς τις χώρες της τσαρικής αυτοκρατορίας.
Το Ποντιακό θέατρο λειτούργησε κυρίως στην Νότια Ρωσία, Γεωργία, Ουκρανία, Αζερμπαϊτζάν, Tσετσενία, όπου υπήρχε συμπαγής Ποντιακός πληθυσμός.
Θέατρα – Θίασοι
Στον Πόντο λειτούργησαν 4 θέατρα ανοιχτά μαρμάρινα ή πέτρινα και 5 κλειστά:
- Το «Θέατρο της Tραπεζούντας» του Kωστάκη Θεοφύλακτου.
- Το «Σύγχρονο Θέατρο Kερασούντος» του Αριστοτέλη Nεόφυτου.
- Το «Θέατρο Πάφρας» του Δημοσθένη N. Mακρή.
- Το «Θέατρο Αμισού» του Απόστολου Παλιόγλου.
Υπήρχαν και τα αρχαία θέατρα Αμισού, Αμάσειας, Αμάστριδος (Παφλαγονία), Kερασούντος και Σινώπης.
H θεατρική κίνηση στην Tραπεζούντα, στην Kερασούντα και στις άλλες πόλεις ήταν έντονη
Παρουσιάζονταν έργα από ντόπιους θιάσους σωματείων και συλλόγων, αλλά και περιοδεύοντες Ελλαδικούς, κυρίως Αθηναϊκούς. Οι Αθηναϊκοί θίασοι παρουσίαζαν συνήθως έργα πατριωτικά. Ενώ οι ντόπιοι θίασοι παρουσίαζαν έργα του αρχαίου και του νεοελληνικού θεάτρου, του Ευρωπαϊκού, αλλά και του Ρωσικού.
Θεατρικά έργα – Θεατρικοί συγγραφείς
Το Ποντιακό θέατρο αριθμεί σήμερα πάνω από 340 θεατρικά έργα, ολοκληρωμένα ή αποσπασματικά, τυπωμένα ή χειρόγραφα. Γραμμένα σε όλα τα ιδιώματα της Ποντιακής διαλέκτου ή Ποντιακής καθαρεύουσας, ή Ποντιακής και δημοτικής ή μόνο καθαρεύουσας.
Από αυτά, τα 285 θεατρικά έργα γράφτηκαν στην Ελλάδα μετά το 1922. Τα υπόλοιπα στον Μικρασιατικό Πόντο και στην τσαρική Ρωσία και ανεξακρίβωτος ακόμη αριθμός στην πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση.
Οι αρχαίοι Πόντιοι θεατρικοί συγγραφείς της μέσης και νέας κωμωδίας είναι οι: Διόδωρος ο Σινωπεύς, Δίφιλος ο Σινωπεύς, Διονύσιος ο Σινωπεύς, Διογένης ο Κυνικός ή παραχαράκτης, Βάτων ο Σινωπεύς, Σπίνθαρος ο Ηρακλεώτης, Ηρακλείδης ο Ποντικός, Χαμαιλέων ο Ηρακλεώτης.
Οι Mωμόγεροι
Πρόγονοι του Ποντιακού θεάτρου υπήρξαν οι Mωμόγεροι. Οι οποίοι απαντώνται στον Πόντο σε εξήντα παραλλαγές και παίζονται ακόμη και σήμερα σε πολλές περιοχές ανά την Ελλάδα.
Γνήσια μορφή του Ελληνικού παραδοσιακού θεάτρου μεταμφιεσμένων
Κεντρικό πρόσωπο στους Μωμόγερους είναι ο Μώμος, ο Θεός του γέλιου και της σάτιρας στην Αρχαία Ελλάδα. Ο οποίος παρότρυνε τους 12 ακόλουθους του (τους Μωμόγερους) να βρουν αφορμή για να σατιρίσουν και να προκαλέσουν το γέλιο στους συγκεντρωμένους.
Κατά πολλούς η λέξη «μωμό(γ)ερος» είναι πιθανό να προέρχεται από τη σύνθεση της λέξης γέρος με τις αρχαίες «μώμος» (ψόγος, μομφή) ή «μίμος». Μιας που και οι δύο προσιδιάζουν στις σκωπτικές και μιμητικές παραστάσεις τους και θυμίζουν τους αρχαίους μίμους.
Διαβάστε επίσης: Ο Πόντος είναι στο DNA μου
του Ερμή Μουρατίδη