Το Ερζερούμ ιστορικά γνωστό και ως Θεοδοσιούπολη, είναι η μεγαλύτερη πόλη στην ανατολική Τουρκία και πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας. Αυτή η πόλη σηματοδοτεί μία από τις πιο τραγικές στιγμές στην Ελληνική Ιστορία.
Ερζερούμ… η ύστατη πόλη των Ρωμιών
Θεοδοσιούπολη – Ιστορικά στοιχεία
Η Τουρκική ονομασία της πόλης φαίνεται ότι προέρχεται από την Αραβική φράση «Αρζάν Αρ-Ρουμ» (Αρζάν των Ρωμαίων) σε αντιδιαστολή με το γειτονικό Αραβικό κρατίδιο του Αρζάν.
Κατά την ύστερη αρχαιότητα, η πόλη ανήκε στο βασίλειο της Αρμενίας μέχρι τη διαίρεσή του μεταξύ της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της Περσίας, με τη συνθήκη της Ακιλισηνής το 387 μ.Χ. Τότε η πόλη οχυρώθηκε από τον αυτοκράτορα Μέγα Θεοδόσιο και ονομάστηκε προς τιμήν του «Θεοδοσιούπολη».
To 1821 πραγματοποιήθηκε κοντά στη πόλη μάχη ανάμεσα στον Οθωμανικό και τον Περσικό στρατό, κατά την οποία οι Πέρσες πέτυχαν καθοριστική νίκη. Το Ερζερούμ καταλήφθηκε από τους Ρώσους κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου το 1829 και πάλι κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1877. Αλλά και τις δυο φορές επιστράφηκε με συνθήκη ειρήνης, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Τον Οκτώβριο του 1895 πραγματοποιήθηκε σφαγή Αρμενίων κατοίκων της πόλης, στο πλαίσιο των ευρύτερων διώξεων που υπέστη το Αρμενικό στοιχείο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εκείνη την περίοδο. Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο η πόλη και πάλι καταλήφθηκε από το Ρωσικό στρατό, μετά από σκληρή μάχη το 1916. Ήταν όμως ήδη αργά για τον Αρμενικό πληθυσμό της, που είχε ήδη εκτοπισθεί και εξοντωθεί στα πλαίσια της Αρμενικής Γενοκτονίας.
Μετά τη Ρωσική Επανάσταση, το Ερζερούμ ξαναπέρασε σε Τουρκικό έλεγχο το 1918
Τον Ιούνιο του 1919 αφίχθη στην πόλη ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, καλώντας σε γενική επιστράτευση, ενάντια στις εντολές της Αντάντ. Στις 10 Ιουλίου του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε στο Ερζερούμ συνέδριο που με το οποίο οι Κεμαλικοί διακήρυξαν την πρόθεσή τους να υπερασπιστούν την εδαφική ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της Τουρκίας, ακόμη και ενάντια στη Σουλτανική κυβέρνηση.
Η πόλη των Ρωμιών
Το Ερζερούμ που ετυμολογικά σημαίνει «η πόλη των Ρωμιών», είναι μια πόλη – σύμβολο της Γενοκτονίας των Ποντίων και Αρμενίων Χριστιανών. Σε αυτή την πόλη κρίθηκε ένα μεγάλο κομμάτι της νεότερης Ελληνικής ιστορίας και γενικότερα της Ευρωπαϊκής ιστορίας. Μιας και από εκεί ξεκίνησε μια εισβολή που δημιούργησε νέες συνθήκες και νέα δεδομένα στη Μικρά Ασία.
Η περιοχή του Ερζερούμ αποτελούσε και αποτελεί ένα χώρο που υπήρξαν τουλάχιστον τρεις λαοί, Έλληνες – Αρμένιοι και κατόπιν οι Σελτζούκοι Τούρκοι.
Επίσης, αυτή η πόλη έπαιξε σημαντικό ρόλο και στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Η Αυτοκρατορία των μεγάλων Κομνηνών με πρωτεύουσα τη Τραπεζούντα, είχε ως πολύ σημαντική πόλη το Ερζερούμ. Μάλιστα μαζί με την Μελετινή (σημερινή Μαλάτια) η Θεοδοσιούπολη (Ερζερούμ) αποτελούσε ένα δίδυμο κέντρο του Χριστιανισμού και του Ελληνισμού.
Στο Ερζερούμ πραγματοποιήθηκε το πρώτο συνέδριο των Κεμαλικών το 1919. Όπου αποφασίστηκε η εξόντωση όσων Χριστιανών είχαν απομείνει στο Οθωμανικό κράτος.
Στο Ερζερούμ κατέληγαν ύστερα από ατέλειωτες πορείες θανάτου (Λευκή Γενοκτονία), όσοι Χριστιανοί (Πόντιοι και Αρμένιοι) είχαν επιβιώσει από τις κακουχίες καθ’ οδόν. Για να ενταχθούν κατόπιν στα περιβόητα τάγματα εργασίας – αμελέ ταμπουρού. Τα οποία ουσιαστικά ήταν τάγματα εξόντωσης των ανεπιθύμητων Χριστιανικών πληθυσμών.
Χιλιάδες άνθρωποι πότισαν τότε με το αίμα τους τα χώματα της πόλης των Ρωμιών
Αλλά και πολύ αργότερα (την περίοδο 1942– 1943), με την επιβολή του ληστρικού φόρου κληρονομιάς στους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, το Ερζερούμ συνέχισε να λειτουργεί ως χώρος εξορίας και καταναγκαστικών έργων για Έλληνες και Αρμένιους.
Σιβηρία της Τουρκίας
Τέλος, το Ερζερούμ (Θεοδοσιούπολη) αποκαλείται και «Σιβηρία της Τουρκίας». Λόγω των πολύ χαμηλών θερμοκρασιών που σημειώνονται εδώ κατά τους χειμερινούς μήνες (-25 έως -30 βαθμούς Κελσίου).
Ο «τόπος των Ρωμιών» βρίσκεται κτισμένος σε υψόμετρο 1.900 μ. και απλώνει τον αστικό του οικισμό σε ένα οροπέδιο, που περιβάλλεται από γυμνά μελαγχολικά βουνά.