Στις 6 Αυγούστου, κατά τη σπουδαία δεσποτική γιορτή της «Μεταμόρφωσης του Σωτήρος», συνηθίζεται να προσκομίζονται στις εκκλησίες, για να ευλογηθούν με ειδική ευχή, τα πρώτα σταφύλια της χρονιάς. Τα οποία στη συνέχεια διανέμονται στο εκκλησίασμα.
Η ευλογία των σταφυλιών τονίζει και την ανάγκη συνεχούς πνευματικής καρποφορίας του ανθρώπου
Ευλογία των σταφυλιών
Σε πολλούς τόπους πιστεύουν ότι την παραμονή το βράδυ της «Μεταμόρφωσης του Σωτήρος», κάποια στιγμή ανοίγουν ξαφνικά οι ουρανοί και φαίνεται το «Άγιο φως», σε όσους έχουν την υπομονή και την πίστη να ξαγρυπνήσουν.
Ανήμερα δε, στις 6 Αυγούστου, προσφέρουν στους ιερούς ναούς τα πρώτα σταφύλια της χρονιάς, για να ευλογηθούν από τον ιερέα μετά τη Θεία λειτουργία και να διανεμηθούν ως ευλογία στους πιστούς.
Κάτι ανάλογο γινόταν και στη Κωνσταντινούπολη, όπου τον Δεκαπενταύγουστο ο Πατριάρχης ευλογούσε τα σταφύλια στο ναό των Βλαχερνών, παρουσία του Αυτοκράτορα.
Να σημειωθεί πως διασώζεται μάλιστα και ειδική ευχή, η οποία στα χειρόγραφα μαρτυρείται από το 10ο αιώνα, με διάφορους τίτλους, όπως «Ευχή του σταφυλιού», «Ευχή εις μετάληψιν σταφυλης», «Ευχή επί σταφυλής και πάσης οπώρας», «Ευλογία αμπέλου και σταφυλής».
Σε ορισμένους μάλιστα τόπους προσφέρουν στους Ιερούς Ναούς το πρώτο λάδι της χρονιάς, για να ευλογηθεί. Έτσι ώστε η ευλογία να επεκταθεί και στην υπόλοιπη παραγωγή.
Η ευλογία των σταφυλιών, των αντιπροσωπευτικών αυτών απαρχών του κόσμου, είναι μία λειτουργική πράξη που τονίζει τη δοξολογική και ευχαριστιακή προσφορά της ύλης και των καρπών της γης στο Δημιουργό Θεό και κτίστη των απάντων.
Πολύ περισσότερο μάλιστα, όταν ο καρπός αυτός της αμπέλου μας δίδει το κρασί, που ο Χριστός ευλόγησε στην Κανά, αλλά και μας το παρέδωσε στο Μυστικό Δείπνο. Ως το στοιχείο εκείνο, που μαζί με το ψωμί, την ώρα της θείας Λειτουργίας αφθαρτοποιούνται χαρισματικά, μεταποιούμενα σε Κυριακό «σώμα και αίμα».
Αρχαίο έθιμο των «απαρχών»
Η ευλογία των σταφυλιών βασίζεται στο αρχαίο έθιμο των «απαρχών». Της προσφοράς δηλαδή των πρώτων καρπών στον Θεό. Μια μορφή αναίμακτης τελετουργικής θυσιαστικής προσφοράς, που πέρασε και στον Χριστιανισμό.
Ο λαϊκός άνθρωπος, προσκομίζοντας για ευλογία τις «απαρχές» (από + αρχή) των καρπών και των γεννημάτων του, αναθέτει ουσιαστικά την ελπίδα της επιβίωσής του στον Θεό. Από τον οποίο ζητά ευλαβικά να συνεργήσει, για να επιτύχει η σοδειά, από την οποία εξαρτάται και η επιβίωση ολόκληρης της παραδοσιακής κοινότητας.
Ήδη στους Αποστολικούς Κανόνες επιτρέπεται η προσαγωγή στον ναό σταφυλιών, όχι όμως και άλλων οπωρικών, ενώ ο Θεόδωρος Βαλσαμών, ερμηνεύοντας τον Δ΄ Κανόνα των Αγίων Αποστόλων, ερμηνεύει την εξαίρεση αυτή των σταφυλιών από το ότι το κρασί, που προέρχεται από αυτά, χρησιμοποιείται για την παρασκευή της Θείας κοινωνίας.
Έτσι, τα ευλογημένα σταφύλια μοιράζονται και τρώγονται μαζί με το αντίδωρο στην Λέσβο, ενώ στον Μοσχοπόταμο της Πιερίας άφηναν το πρώτο τσαμπί του τρύγου σε κάποιο εικόνισμα του ναού, για να πάει καλά η σοδειά.
Είναι λοιπόν σαφές ότι στον πολιτισμό που πηγάζει από τον Ορθόδοξο τρόπο ζωής, τα υλικά αγαθά αναφέρονται στη Ποιητή και Κτίστη των απάντων.