Το Βάεμαν ή αλλιώς τα κάλαντα της Κυριακής των Βαΐων. Σε ορισμένες περιοχές του Πόντου, το απόγευμα του Σαββάτου του Λαζάρου, τα παιδιά γυρνούσαν τα σπίτια ψάλλοντας την Ανάσταση του Λαζάρου.
Στα περισσότερα μέρη του Πόντου, το «Βάεμαν» γινόταν την Κυριακή των Βαΐων, μετά την εκκλησία…
Κάλαντα – Κυριακή των Βαΐων
Κάθε νοικοκυρά ανάλογα με την οικονομική κατάσταση του σπιτιού, τις συμπάθειες ή την συγγένεια με τα παιδιά, συνήθως έδινε φιλοδώρημα μετά το Βάεμαν. Το φιλοδώρημα ήταν συνήθως «Σακιαρλαμάδες» (καραμέλες), «Οβά» (αυγά) ή «Παράδες» (χρήματα). Πολλές φορές όμως λόγω της φτώχειας, έδιναν στα παιδιά βρασμένο καρπό καλαμποκιού, το οποίο ονομαζόταν «Τσιγκούλια».
Στο τέλος λοιπόν του ψαλμού, τα παιδιά προέτρεπαν τους οικοδεσπότες να μην τους δώσουν «τσιγκούλια» αλλά αυγά. Λέγοντας:
«Τα ωβά τ’ εμέτερα, τα τσιγκούλια τ’ εσέτερα»
Τα παιδιά κρατούσαν ένα ανθισμένο κλαδί λεύκας και ένα καλαθάκι. Τα αυγά τα τοποθετούσαν στο καλαθάκι, ενώ τα κερκέλια τα περνούσαν σε σχοινί ή στο κλαδί της λεύκας. Αντί στο καλάθι, ορισμένες φορές, τα κερκέλια τα περνούσαν σε σπάγκο. Του οποίου η μια άκρη ήταν δεμένη πίσω στη μέση των παιδιών και η άλλη ελεύθερη για το σκοπό αυτό. Κάθε κερκέλι που περνούσε από το σπάγγο, πήγαινε έτσι πίσω στην πλάτη του παιδιού.
Στον δρόμο, τα παιδιά συναντώντας το ένα τ’ άλλο ρωτούσαν…
«Πόσα ωβά εποίκες;»
Δηλαδή, πόσα αυγά μάζεψες; Έτσι περνούσαν τα παιδιά, την ημέρα εκείνη, γεμάτα χαρά. Στο τέλος της ημέρας, τα κερκέλια τα έδιναν στους γονείς τους. Τα αυγά όμως τα φύλαγαν, για να τσουγκρίσουν την Ανάσταση.
Κερκέλια
Δύο είναι οι επικρατέστερες εκδοχές, για το έθιμο με τα κερκέλια:
- Η πρώτη εκδοχή λέει ότι ο Λάζαρος όταν αναστήθηκε, το κερκέλι ήταν το πρώτο πράγμα που έφαγε.
- Η άλλη εκδοχή λέει ότι τα κερκέλια έγιναν από τον ίδιο τον Λάζαρο. Ο οποίος όντας φτωχός, ζητιάνεψε αλεύρι. Το ανακάτεψε με νερό, έκανε τα κερκέλια και τα μοίρασε στα παιδιά που πεινούσαν.
Στη Σάντα, οι νοικοκυρές φίλευαν τα παιδιά με βρασμένες ρόκες και ξερά φρούτα (λεπτοκάρυα, καρύδια, τσίρια). Το έθιμο αυτό μετά το 1900 είχε λησμονηθεί. Σε άλλες περιοχές του Πόντου, το έθιμο αυτό λεγόταν «Τσιγκούλια».
Τσιγκούλια
Τα «Τσιγκούλια» ήταν έθιμο του Σαββάτου του Λαζάρου. Εκεί τα παιδιά γυρνούσαν τα σπίτια και προσέφεραν στις νοικοκυρές τσιγκούλια. Δηλαδή βρασμένους σπόρους καλαμποκιού. Με τη σειρά τους, δεχόντουσαν κερκέλια και αυγά, ως αντί-δωρο.
Στην περιοχή της Ματσούκας τα παιδιά τραγουδούσαν:
«Βάια βάια το βαϊ, τρώμε οψάραι και χαψίν και τ’ απάν την Κερεκήν τρώμε βούτορον, τυρίν»
Μερικές φορές «εβάευαν» και μερικοί άνδρες, έτσι για την πλάκα και για να γελάσουν!
Διαβάστε επίσης: Συνταγή για Ποντιακά Τσουρέκια
Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού