Ο Πόντος, η γη των Ακριτών και προπύργιο του Ελληνισμού, αναπτύσσει ενδιαφέρουσα μουσική παράδοση, η οποία διατηρείται ακμαία ακόμη και σήμερα. Τα Ποντιακά τραγούδια, ένα από τα πιο εξαίρετα μνημεία του Ελληνικού λόγου, κινούν την ψυχή τόσο του καλλιτέχνη, όσο και του ακροατή.
Η πνευματική κληρονομιά των Ποντίων
Έτσι, δεν είναι νοητό Ποντιακό γλέντι, συνάντηση Ποντίων, όπου δεν θα ακουσθούν και δεν θα χορευθούν Ποντιακοί χοροί και τραγούδια.
Η λύρα και το τραγούδι καθιερώθηκαν όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά παντού όπου ζουν οι Έλληνες Πόντιοι. Ο χορός και το τραγούδι, μας συνοδεύουν πάντοτε, σε κάθε στιγμή της ζωής μας. Γλώσσα, μουσική και χορός αποτελούν τις πιο χαρακτηριστικές μορφές έκφρασης.
Λαϊκά – Δημοτικά τραγούδια
Γίνεται ομόφωνα δεκτό, ότι αρχικός δημιουργός ενός δημοτικού τραγουδιού είναι ένα άτομο. Συνήθως το άτομο αυτό είναι μάρτυρας ενός συγκλονιστικού γεγονότος, το οποίο προκαλεί συγκίνηση, ευχάριστη ή θλιβερή εντύπωση. Ο μάρτυρας αυτός δοκιμάζει ψυχική δόνηση και την έντονη ανάγκη να εκφραστεί. Έτσι δημιουργείται η έμπνευση και κατασκευάζεται το λαϊκό τραγούδι.
Αν η έμπνευση του ποιητή περιέχει αληθινή συγκίνηση και υλοποιηθεί ποιητικά, έχουμε το πρώτο ξεκίνημα ενός δημοτικού τραγουδιού. Αν είναι πολύ πετυχημένο, ο λαός το υιοθετεί, το μαθαίνει και το διαδίδει.
Υποστηρίζεται και αυτό: ορισμένα λαϊκά ποιητικά δημιουργήματα περνούν μέσα στο λαό και του προκαλούν αρκετό ενδιαφέρον. Υιοθετεί τότε τη βάση τους και ενδεχομένως τα τροποποιεί ή τα συμπληρώνει σε μερικά σημεία τους. Η διάδοση του δημοτικού τραγουδιού γίνεται από γενιά σε γενιά, στα πλαίσια της προφορικής διάδοσης.
Ποντιακά τραγούδια
Και στα Ποντιακά τραγούδια φαίνεται, ότι ακολουθήθηκε αυτή η διαδικασία.
Ωστόσο, οι λαϊκοί οργανοπαίχτες του Πόντου, με κυρίαρχο το λυράρη, είναι οι δημιουργοί των περισσότερων Ποντιακών τραγουδιών. Υμνούν τον έρωτα και ψάλλουν τις συμφορές και τους θριάμβους της φυλής.
Αγέρωχοι και ολοζώντανοι αποτελούν το επίκεντρο του πανηγυριού και της διασκέδασης. Μ’ αυτούς ο γάμος γίνεται χαρά. Αναστατώνουν τις ψυχές και κάνουν τις καρδιές να σκιρτούν. Παίζουν και τραγουδούν ενάντια στο θάνατο, υμνώντας ταυτόχρονα την Ποντιακή γη και τις ομορφιές της. Νιώθουν βαθιά τον πόνο και τη χαρά της ζωής και εκφράζουν έτσι σωστά την ομορφιά της.
Η Ποντιακή μούσα δεν σταματά ωστόσο εδώ. Απο γενιά σε γενιά μεταδίδεται η αγάπη για το ωραίο, για το γνήσιο, για το παραδοσιακό. Είναι στοιχεία βασικά για τον Πόντιο.
Το Ποντιακό τραγούδι μένει διαχρονικό
Οι ιδέες που απασχολούσαν τους Έλληνες του Πόντου φαίνεται να απασχολούν και τα Ποντιόπουλα της νέας εποχής. Που στρέφονται σήμερα προς τη μούσα των προγόνων και γίνονται λαμπροί συνεχιστές της δοξασμένης παράδοσης.
Αντιδρούν, εν γνώσει της σημαντικότητας της παράδοσης, στις μοντέρνες ιδέες, που έχουν ως μόνο σκοπό την αποπλάνηση των νέων ανθρώπων. Αγαπούν το παλιό Ποντιακό τραγούδι, και δημιουργούν παράλληλα νέους Ποντιακούς σκοπούς, που ομορφαίνουν τη σημερινή μας ζωή.
Ο ρόλος των Ποντιακών τραγουδιών είναι σημαντικός
Ως μάρτυρες, αγέρωχοι στο πέρασμα των αιώνων, τα Ποντιακά τραγούδια εξιστορούν τη ζωή, τη λεβεντιά, τη χαρά και τη λύπη, την ελπίδα και τα πάθη των Ποντίων. Καθημερινοί σύντροφοι ομορφαίναν τις ωραίες στιγμές, αναπτέρωναν την ψυχή σε δύσκολες στιγμές. Έτσι, γίνονται τέλειοι εκφραστές της ζωής τους.
Για τους μεταγενέστερους γίνεται έτσι πιο προσιτή η ιστορία των προγόνων, κατανοείται πιο εύκολα, γίνεται ένα μέρος της ίδιας τους της ζωής, ελπίζουν, χαίρονται και υποφέρουν μαζί τους.
Η ανάπτυξη του Ποντιακού τραγουδιού
Η ανάπτυξη του Ποντιακού τραγουδιού μπορεί να τοποθετηθεί σε τρεις μεγάλες χρονικές περιόδους:
- Τη βυζαντινή περίοδο από τον 10ο αιώνα με τη δράση των Ακριτών του Πόντου, μέχρι την Άλωση της Τραπεζούντας από τους Τούρκους το 1461. Τα τραγούδια αυτά αποτελούν τα έπη του ακριτικού κύκλου.
- Τη μεταβυζαντινή περίοδο, από τον 15ο ως τον 19ο αιώνα, με τα τραγούδια των θρήνων. Που εκφράζουν από τη μια πλευρά τον πόνο της εθνικής συμφοράς με την άλωση της Πόλης και από την άλλη την κρυφή ελπίδα για την αναγέννηση και αποκατάσταση του έθνους.
- Τη σύγχρονη περίοδο. Σ’ αυτήν δημιουργούνται όλα τα νεότερα τραγούδια της κοινωνικής ζωής. Εορταστικά, ερωτικά, γαμήλια, νανουρίσματα – που αποτελούν την πλουσιότατη συνέχιση Ποντιακών παραδόσεων.
Η γλώσσα που χρησιμοποιείται στα Ποντιακά τραγούδια είναι η Ποντιακή διάλεκτος. Ελληνικότατη και πλούσια σε εκφραστικότητα.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι μέσα στους στίχους των Ποντίων όλοι είναι «Έλλενοι», όλα τα κάστρα και τα κοντάρια «Ελλενικά». Ενώ οι ήρωες και τα παλικάρια είναι «Τραντέλλενοι», δηλαδή τριάντα φορές Έλληνες. Φαίνεται ότι ο Πόντιος καλλιτέχνης είχε πλήρη συνείδηση της εθνικής του ταυτότητας και γνώριζε καλά τις ρίζες του.
Η δυστυχία που υπέστησαν οι Έλληνες στη γη του Πόντου στάθηκε ως θλιβερή έμπνευση των καλλιτεχνών και πηγή των θρυλικών τραγουδιών. Η υψηλή ιδέα της ελευθερίας, της αποτίναξης του απολίτιστου βάρους εμπλούτισε πολλούς τραγουδιστές.
Η πνευματική κληρονομιά
Εντυπωσιακό, και γι’ αυτό αξιοσημείωτο είναι, ότι ο Πόντιος καλλιτέχνης μέσα στην έσχατη ώρα της απελπισίας του και του θρήνου για την εθνική συμφορά, καταφέρνει και δίνει παρηγοριά. Αφού αντλεί δύναμη από την ελπίδα για την ανάσταση του Γένους.
Η λαϊκή μούσα υπόσχεται ότι, «Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο…», δηλαδή «Το Έθνος κι αν σκλαβώθηκε, θ’ αναστηθεί και πάλι…»
Αμέσως μετά την πτώση, ο Ποντιακός λαός δεν πέφτει μόνο σε αυτοπαρηγοριά, αλλά οραματίζεται την ανάστασή του.
Φεύγοντας, οι ξεριζωθέντες εγκαταλείπουν την πατρώα γη και όλα τα υπάρχοντά τους. Παίρνουν ωστόσο μαζί τους ιερά κειμήλια και λίγο χώμα από τη γη του Πόντου. Αψηφούν το βάρος και τις αποστάσεις. Είναι κάτι από το είναι τους και δεν πρέπει να το αφήσουν πίσω.
Έχουν προπάντων τη δύναμη να κουβαλήσουν μαζί τους, όχι μόνο μια απλή ανάμνηση του παρελθόντος, αλλά την ίδια πνευματική κληρονομιά τους. Η μούσα τους, τους συνοδεύει και χρόνια μετά τον απάνθρωπο ξεριζωμό, τους θυμίζει τα χρόνια της ακμής του Πόντου.
Μέσα από το τραγούδι οι Πόντιοι βρίσκουν και πάλι παρηγοριά, όπως και σε προηγούμενες περιστάσεις…