Ο μήνας Σεπτέμβριος στα Ποντιακά πήρε το όνομα «Σταυρίτας», από τη γιορτή της Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού. Στον Πόντο, όπως και στην Ελλάδα, τον Σεπτέμβριο τον θεωρούσαν ως την αρχή του εκκλησιαστικού χρόνου (θρησκευτική πρωτοχρονιά).
Από την 1η του Σεπτεμβρίου άρχιζαν οι προετοιμασίες για τον επικείμενο χειμώνα
Αυτές αφορούσαν την εξασφάλιση καυσόξυλων και διάφορων τροφίμων (λάδι, ζάχαρη, μέλι κλπ). Επίσης φρόντιζαν να παρασκευάσουν διάφορα φαγώσιμα όπως: μακαρίνα, κορκότο, στίπα (τουρσί), χοσάφ (κομπόστα) κ.α.
Ονομασίες του Σεπτεμβρίου
Στην Κερασούντα, τα Κοτύωρα, την Τραπεζούντα, τη Σάντα, τα Σούρμενα και τη Χαλδία, λεγόταν «Σταυρίτες». Στην Οινόη λεγόταν και «Σταυρίτας». Στην Ινέπολη τον Σεπτέμβριο τον αποκαλούσαν «Σταυρενό».
Παράγωγη λέξη των παραπάνω ήταν το «σταυροκοκκύμελον», δηλαδή το δαμάσκηνο που ωριμάζει τον Σεπτέμβριο. Με την ίδια λογική έχουμε και τη «σταυροκρανέα», το «σταυρολάχανο», το «σταυράπιν», και το «σταυράχαντον».
Στην Κερασούντα και την Οινόη ονόμαζαν «σταυρίδιν» και στα Κοτύωρα και την Τρίπολη «σταυρίδ» ένα ψάρι παρόμοιο με το σκουμπρί. Το οποίο εικάζεται να έλκει το όνομά του από την εποχή αλιείας του, δηλαδή τον Σεπτέμβριο.
Οι δοξασίες για τον Σεπτέμβριο
Στον Πόντο, ο μήνας Σεπτέμβριος θεωρείτο από πολλούς ως η αρχή του χρόνου. Αποτελούσε βασικά την θρησκευτική πρωτοχρονιά, όπως και στη Ελλάδα. Για τον λόγο αυτό, πρωί πρωί πήγαιναν στην εκκλησία, για να πάρουν ευλογία.
Οι δοξασίες και τα έθιμα για τον Σεπτέμβριο ήταν παρόμοια με αρκετά που τηρούνταν την 1η Ιανουαρίου, με την Πρωτοχρονιά.
Την πρώτη ημέρα του Σεπτεμβρίου φρόντιζαν για το καλό ποδαρικό. Γι αυτό στα σπίτια τους δεν επέτρεπαν να μπει κανείς, πριν περάσει ο παπάς για να το αγιάσει.
Επίσης, εκείνον που συναντούσαν την 1η Σεπτεμβρίου, τον θυμόντουσαν. Αν πήγαινε καλά ο χρόνος, τον υποχρέωναν να ξαναφανεί μπροστά τους, την επόμενη 1η Σεπτεμβρίου. Αν πήγαιναν στραβά τα πράγματα, τον άλλαζαν με άλλον…
Στον Πόντο έλεγαν για τον μήνα Σεπτέμβριο…
«Στάμαν Σταυρίτα είδα σε, καλόν να έν’ ειδέα σ’»
Δηλαδή… «Την πρώτη Σεπτεμβρίου σε είδα, σε καλό να με βγει που σε είδα».
Οι γιορτές του Σεπτεμβρίου
Τον Σεπτέμβριο στον Πόντο τιμούσαν ιδιαίτερα τις παρακάτω ημερομηνίες και γιορτές:
- 1 Σεπτεμβρίου: Αρχή της Ινδίκτου, δηλαδή του εκκλησιαστικού έτους.
- 8 Σεπτεμβρίου: Τα γενέθλια της Θεοτόκου.
- 14 Σεπτεμβρίου: Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Τη γιορτή αυτή την τιμούσαν με καθολική νηστεία και αργία.
- 22 Σεπτεμβρίου: Του Αγίου Φωκά του θαυματουργού και του Οσιομάρτυρα Φωκά του κηπουρού. Καταγόμενοι και οι δύο από τη Σινώπη.
«Ο Σταυρίτες ρούζ’ τα φύλλα και ξεραίντανε τα ξύλα»