Αν παρομοιάσουμε την Ποντιακή παράδοση και κατ΄ επέκταση τους Έλληνες του Πόντου με τα Αμάραντα, θα κατανοήσουμε πλήρως την ανησυχία των πρώτων και λιγοστών, βεβαίως, λογίων που ήρθαν από τον Πόντο στην Ελλάδα.
Η Ποντιακή Λαογραφία του σήμερα
Ολοφάνερη ήταν η ανησυχία του Μητροπολίτη Χρύσανθου, του Οικονομίδη, του Άκογλου, του Άνθιμου Παπαδόπουλου. Από αυτή την ανησυχία γεννήθηκε η Ποντιακή Λαογραφία στην Ελλάδα.
Αρχείον Πόντου – Ποντιακή Εστία
Οι λόγιοι Πόντιοι της πρώτης γενιάς ένιωσαν ξαφνικά ότι ήταν οι τελευταίοι που μπορούσαν να μυρίσουν και να μεταφέρουν το άρωμα της πατρίδας τους και ταυτόχρονα να πείσουν τους Ελλαδίτες για την Ελληνικότητα των Ποντίων. Έτσι ξεκίνησε το «Αρχείον Πόντου» το 1928 και η «Ποντιακή Εστία». Γίνεται στόχος ζωής αυτών των ανθρώπων, αλλά και απλών Ποντίων, να διασώσουν ό,τι θυμούνται.
Στέλνουν στα περιοδικά αυτά, ακριτικά τραγούδια, δίστιχα, παροιμίες, παραμύθια, ανέκδοτα και προσωπικές μαρτυρίες. Γράφουν για τον κύκλο ζωής, τους κώδικες της ηθικής, το εθιμικό δίκαιο, τη θρησκευτική συμπεριφορά, την οικογενειακή δομή και την παραγωγή αγαθών.
Αυτός είναι ο εθνικός πλούτος των Ελλήνων του Πόντου. Και όλη αυτή η γνώση, συσσωρεύεται μέσα σε αυτές τις εκδόσεις.
Ποντιακή Λαογραφία
Η Λαογραφία είναι μια εθνική επιστήμη με τοπικές καταβολές. Χαρακτηριστικά ενός λαογραφικού φαινομένου είναι αυτό που γίνεται κατά παράδοση, το αυθόρμητο και το ομαδικό.
Η λαογραφία δεν ασχολείται με ατομικές περιπτώσεις, παρά μόνον για να τις εντάξει στο σύνολο ενός φαινομένου. Συνεργάζεται με πολλές επιστήμες, την εθνομουσικολογία, την αρχιτεκτονική, την ιστορία. Αλλά δεν της «ανήκει» το περιεχόμενο αυτό καθαυτό της κάθε επιστήμης. Αλλά το σημείο στο οποίο τέμνονται οι επιστήμες αυτές. Το σημείο σύγκλισης όλων αυτών των επιστημών είναι η λαογραφία.
Για παράδειγμα, με την Ιστορία έχει το εξής κοινό: μελετούν και οι δύο την κοινωνική ζωή, με σκοπό την καλύτερη γνώση του ανθρώπου. Η ιστορία, όμως, βασίζεται σε γραπτές πηγές και σε συνειδητές πράξεις.
Η Λαογραφία, στηρίζεται στο ασυνείδητο και πολλές φορές στο υποσυνείδητο. Βασίζεται σ΄ αυτά που δεν είναι γραμμένα. Όχι γιατί δεν ξέρουν να γράφουν, αλλά γιατί δε θέλουν να αποτυπώσουν στο χαρτί αυτά που ξέρουν.
Παράδειγμα, η λαϊκή ιατρική στον Πόντο. Ήταν κοινό μυστικό ότι το σταυρολούλουδο είναι κατάλληλο για τη βασκανία, τα κράνια για τον κοιλόπονο, το μελισσόχορτο για τα μάτια, η καρδιά του περιστεριού για το αχπάραγμαν. Κι αν… είχες αϋπνία, ε τότε έπρεπε να κυλιστείς σε τάφο φρεσκοπεθαμένου!!
Αλλά και το Αγίασμα, λέει η Παράδοση, δεν ήταν το ίδιο από κάθε Άγιο:
- Της Αγίας Βαρβάρας, για παράδειγμα, ήταν για την οστρακιά.
- Της Παναγίας για ψυχικές ασθένειες.
- Του Αγίου Χαράλαμπου για οποιοδήποτε γυναικολογικό πρόβλημα.
Με άλλα λόγια θα λέγαμε πως οι άνθρωποι δημιουργούν την ιστορία από απλές και καθημερινές εκφάνσεις της ζωής, αλλά οι ίδιοι δεν το γνωρίζουν. Ακόμη και η σιωπή είναι ένα φαινόμενο προς λαογραφική μελέτη. Το «μασ΄ της νύφης» για παράδειγμα, ήταν ένας τρόπος για να τηρηθεί η οικογενειακή ισορροπία.
Κάθε συμπεριφορά πρέπει να την κατατάσσουμε πάντα στο συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο της εποχής, της μόρφωσης των εκάστοτε ανθρώπων. Αλλά και αναλογιζόμενοι τις συνέπειες που μπορεί να έχει η μη τήρηση του εθίμου. Φανταστείτε σε ένα σπίτι την πεθερά, τον πεθερό και τρεις νύφες να έχουν γνώμη και άποψη…
Η επιστήμη της Λαογραφίας, όμως, δε σταματά στο τότε
Υπάρχει και η σύγχρονη Λαογραφία, ακόμη και η αστική λαογραφία. Εμείς όλοι, που απαρτίζουμε Συλλόγους και την Π.Ο.Ε., είμαστε αντικείμενα μελέτης ενός λαογράφου. Το πόσο συχνά πάει κάποιος στο Σύλλογο του, το γιατί πάει και το γεγονός ότι φοράει μπλουζάκι με μονοκέφαλο αετό. Το Ποντιακό ραδιόφωνο, τα πανηγύρια, τα συναπαντήματα αυτά, οι γενικές συνελεύσεις, ακόμη και οι διενέξεις των συνελεύσεων θα ενδιέφεραν πάρα πολύ έναν ανθρωπολόγο – λαογράφο. Είναι η Ποντιακή Λαογραφία του σήμερα…
Ποντιακή παράδοση
Δεν είναι, όμως, η Παράδοση μας. Η Παράδοση, θέλει συγκεκριμένο χώρο για να τη βιώσεις και όχι να την αναβιώσεις. Άλλο να ζεις και να τρέφεσαι με τρόπο παραδοσιακό, κι άλλο να αναπαριστάς «πως εφτάμε χαβίτς».
Η Ποντιακή Παράδοση, ήταν λογικό να εξελιχθεί. Πέρασε μια κρίση και μια αμφισβήτηση πολλών δεκαετιών. Είναι νομοτέλεια, όμως, ότι αν κάτι δεν περάσει από κρίση, δεν μπορεί να επανέλθει πιο δυναμικά. Και η πληγή δε γιατρεύεται αν δε ματώσει...
Η Ποντιακή Παράδοση ξεπέρασε, όμως, αυτή τη κρίση. Μεγάλη απόδειξη ότι έχει περάσει σε άλλο επίπεδο είναι η πεισματική προσκόλληση των νέων στην παράδοση. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι οι γονείς πολλών νέων παιδιών, ασχολούνται πολύ λιγότερο έως και καθόλου με την Ποντιακή Παράδοση.
Το μυστικό, λοιπόν, βρίσκεται στους νέους, από τη παιδική ηλικία ακόμη…
Ακούστε ΡΑΔΙΟ ΛΕΛΕΒΩΣΕ, τον δημοφιλέστερο ραδιοφωνικό σταθμό των Ποντίων
Μυροφόρα Ευσταθιάδου – Εθνολόγος